1 Вовед

Новата генерација на програмската опрема COBISS Cat е веб-апликација. Бидејќи работи во веб-прелистувачи, корисниците можат да ја користат и на мобилни уреди.

Во работењето можат истовремено да ја користат и програмската опрема COBISS3/Каталогизација.

1.1 Пријавување во апликацијата COBISS Cat

Во апликацијата се пријавувате на адресата https://cat.cobiss.net/cat/. Во прозорецот за пријавување во COBISS Cat го внесувате акронимот на библиотеката, корисничкото име и лозинката која ја користите за работење во COBISS3/Каталогизација.

Во COBISS Cat на корисниците им се доделени истите привилегии кои ги имаат за работење во COBISS3/Каталогизација.

По пријавувањето, на ливчето од веб-прелистувачот покрај називот Каталогизација се испишува акронимот на библиотеката.

2 Интерфејс за каталогизација

Во интерфејсот за каталогизација ги изведувате постапките за обработка на библиографски извори и постапките при работење со нормативни записи.

Елементи на интерфејсот:

1. копче кое го прикажува или го крие работниот простор

2. копче за пристап до прирачниците во електронски облик

3. копче за кориснички поставувања

4. копче за автоматско пријавување во апликацијата COBISS Lib

5. информација за базата и за пријавениот корисник, што е воедно и копче за одјавување од интерфејсот

6. копче за приказ на пребарувачот или на уредувачот на записи

7. работен простор

8. уредувач на записи

9. прикажувач на записи

По елементите на интерфејсот се движите со помош на глувчето или со тастерот <Tab>, а по списоците (на пр. записи, поими за пребарување, пристапни точки) со глувчето или со тастерите за движење <горе>, <долу>, <PgUp>, <PgDn>. Изборот го потврдувате со тастерот за празно место, тастерот <Enter> или го пополнувате полето за потврдување .

2.1 Пребарувач

Во пребарувачот, со помош на барања за пребарување, можете да побарате записи во библиографските или во нормативните бази на податоци. Пребарувачот се состои од два дела. Горниот дел е наменет за внес на прашања, а долниот дел за приказ на резултатите од пребарувањето.

Пребарувачот го активирате со клик врз копчето на работниот простор.

Елементи на пребарувачот:

1. паѓачки список за избор на база на податоци

2. поле за внес на барањето за пребарување (командно пребарување + скенирање)

3. копче за преглед на поими

4. копче за приказ на списокот на префикси и суфикси за пребарување

5. паѓачки список за избор на полињата за пребарување (изборно пребарување)

6. паѓачки список за избор на дополнителни оператори

7. поле за внес на барање за пребарување (изборно пребарување)

8. копче побарај

9. копче за ново пребарување

10. копче за последно пребарување

11. копче за додавање полиња за пребарување (изборно пребарување)

12. копче за претворање на барањето за пребарување од изборно во командно пребарување

13. копче за отстранување на полињата за пребарување (изборно пребарување)

14. копче Список на ID за додавање на список на идентификациски броеви

15. паѓачки список за избор на податокот по кој треба да се подредат резултатите од пребарувањето; можат да се подредат во растечки (копче ) или во опаѓачки (копче ) редослед

16. паѓачки список за избор на зачувани прашања

17. копче за зачувување на прашање

18. копче за уредување на зачувани прашања

19. копче за пренос на резултатите од пребарување во текстуална датотека

20. паѓачки список за избор на приказ на резултатите од пребарувањето

21. копче за уредување на приказите на резултатите од пребарувањата

22. копче Следните 1000 за испис на следните 1000 записи, а кај одредени странски бази копче Следните 100

23. податок за бројот на резултати пронајдени од програмата, кои одговараат на внесеното барање за пребарување

24. список на резултатите од пребарувањето

25. редица со копчиња кои различно се прикажуваат во зависност од избраната база на податоци

    • Додај за пренос на избраниот запис или на повеќе записи на работниот простор

    • Уреди за пренос на избраниот запис во уредувачот

    • Нов запис за креирање записи

    • Прикажи за преглед на еден или повеќе записи

    • Прикажи во COBISS+ за приказ на записот во COBISS+

    • Спореди за споредување на два или повеќе записи

    • Провери дупликати за програмска проверка дали избраниот запис е дупликат на записи кои веќе постојат во COBIB

    • Поврзи за пакетно поврзување на библиографските записи со нормативни записи

    • Типологија за верификација на типологијата (достапно само за централните специјализирани информациски центри)

    • Библиографии за подготовка и испис на библиографии и списоци на предметни определници

    • Извези за извоз на записите во различни формати

    • Поврзи локални записи за постапка на проверување и чување на локалните записи (000e = only) во COBIB (на располагање само во одредени библиотеки)

За излез од пребарувачот, односно за преоѓање во уредувачот, кликнувате на копчето на работниот простор, односно го притискате тастерот <F8>.

2.1.1 Избор на база на податоци

Можете да изберете различни домашни и странски бази на податоци:

• Локална база – пребарување библиографски записи во локалната база на податоци
• COBIB – пребарување записи во заемната база на податоци
• COBISS.net – пребарување записи во заемната база на податоци во мрежата COBISS.net
• Каталог LC – пребарување записи во каталогот на Конгресната библиотека
• WorldCat – пребарување записи во библиографската база на податоци WorldCat
• CONOR – пребарување записи во нормативната база на податоци CONOR
• LC/NAF – пребарување записи во нормативната база на податоци LC/NAF
• SGC – пребарување записи во нормативната база на податоци од Општиот предметен индекс SGC
• ISSN – пребарување записи во библиографската база на податоци ISSN
• CORES – пребарување записи во базата на податоци CORES
• Архива COBIB – пребарување записи во архивската база на податоци за COBIB
• Архива CONOR – пребарување записи во архивската база на податоци за CONOR
• Архива SGC – пребарување записи во архивската база на податоци за Општиот предметен индекс SGC
• Избришани записи – пребарување записи кои ги избришале во библиотеката

Во некои библиотеки во паѓачкиот список е достапна и базата на податоци METADAT. Работењето со записите од оваа база е опишано во поглавјето METADAT.

Кога од паѓачкиот список избирате друга база на податоци, пребарувачот се прилагодува (некои копчиња се изоставени, полето за внес на барање за пребарување при командно пребарување е некаде неактивно и сл.).

Базата на податоци која е избрана последна останува и не се менува сѐ додека го отворате пребарувачот во рамки на исто пријавување во апликацијата COBISS Cat.

2.1.2 Внес на барање за пребарување (командно пребарување + скенирање)

Во полето за внес внесувате барање за пребарување со соодветна синтакса, в. прирачник COBISS3/Katalogizacija, pogl. 4.2. Кај командното пребарување можете да користите префикси и суфикси за пребарување, а наместо префикси за пребарување можете да ја користите и ознаката на полето и потполето или ознаката на полето со скратеницата „ind“ и ознаката на индикаторот (скенирање).

Барањата за пребарување можете меѓусебно и да ги комбинирате, така што ги внесувате во полето за внес кај командното пребарување и во одделните полиња за внес кај изборното пребарување. При пребарување, меѓу нив програмски се уважува логичкиот оператор AND.

2.1.3 Преглед на поими

При обликување на барањата за пребарување кои ги внесувате во полињата за внес можете да ја користите функцијата за преглед на поими. Ако кликнете на копчето , се отвора прозорец со список на поими за пребарување кои во моментот се наоѓаат во базата на податоци.

2.1.4 Префикси и суфикси за пребарување

При внес на барањето за пребарување можете да го користите списокот на префикси и суфикси за пребарување и на суфикси за ограничување, кои се прикажуваат со клик на копчето . Списокот на сите индекси за пребарување кои се користат во библиографските и нормативните бази на податоци, како и во базите на податоци CORES и ISSN, се наоѓа во погл. 6.

2.1.5 Избор на полиња за пребарување (изборно пребарување)

Видливи се три полиња за пребарување, при што стандардните полиња за пребарување можете да ги замените на тој начин што од паѓачкиот список избирате други. Изменетиот редослед на полињата за пребарување во кои не е внесено барање за пребарување можете и да го зачувате (копче ). Редоследот на полињата за пребарување се зачувува и по излегување од пребарувачот и е поврзан за корисничкото име.

Можете да додадете и повеќе полиња за пребарување (копче ).

2.1.6 Избор на дополнителни оператори

Барањата за пребарување можете да ги ограничите со дополнителните оператори: EMPTY, NOT и NOTEMPTY. В. прирачник COBISS3/Katalogizacija, pogl. 4.1.3.

2.1.7 Внес на барање за пребарување (изборно пребарување)

Во полето за внес го внесувате барањето за пребарување. Помеѓу полињата за пребарување стандардно важи логичкиот оператор AND.

Барањата за пребарување можете меѓусебно и да ги комбинирате, така што ги внесувате во полето за внес од командното пребарување и во одделни полиња за внес од изборното пребарување. При пребарување помеѓу нив програмски се уважува логичкиот оператор AND.

2.1.8 Побарај

Со кликнување врз копчето го активирате пребарувањето.

Програмата активира пребарување во локалната база на податоци (локалната база на податоци е стандардната база кога ќе го отворите интерфејсот за каталогизација), односно во онаа база на податоци која сте ја избрале пред постапката на пребарување.

Ако пребарувањето сте го започнале во локалната база на податоци, внесеното барање за пребарување можете да го употребите и во базата на податоци COBIB и во заемните бази на податоци во мрежата COBISS.net. Притоа само ја избирате базата на податоци, и не мора да го користите копчето .

2.1.9 Ново пребарување

Внесените барања за пребарување и резултатите од пребарувањата ги бришете со клик врз копчето .

2.1.10 Последно пребарување

Барањата за пребарување автоматски се зачувуваат. Со клик врз копчето се отвора прозорецот Историја на пребарувања. На врвот на списокот се наоѓа барањето за пребарување кое е користено последно. Кога ќе го изберете барањето за пребарување, по кликнување врз копчето Во ред барањето се извршува автоматски.

2.1.11 Додај поле за пребарување

За додавање полиња за пребарување при изборно пребарување кликнувате врз копчето . Можете да ги додадете сите полиња за пребарување кои се достапни.

2.1.12 Претвори барање за пребарување

При обликување барања за пребарување, барањето за пребарување можете да го составите и со помош на полињата за пребарување во изборниот начин на пребарување, а потоа да кликнете на копчето . По кликнување на ова копче, програмата го пренесува и го претвора внесеното барање за пребарување во соодветна синтакса за командниот начин на пребарување (на поимите за пребарување се додадени префикси, а ги поврзувааат логички и контекстуални оператори). Барањето за пребарување потоа можете по потреба и да го дополните или на друг начин да го преобликувате пред да извршите пребарување со него.

2.1.13 Отстрани поле за пребарување

За отстранување на полињата за пребарување кај изборното пребарување кликнувате на копчето .

2.1.14 Список ID

За пребарување можете да користите списоци со идентификациски броеви. Ги внесувате во прозорецот Список ID и меѓусебно ги одделувате со запирка, празно место или со нов ред.

2.1.15 Подреди резултати од пребарувањето

Можете да одредите по кој податок треба да се подредат резултатите од пребарувањето (на пр. COBISS.XX-ID, година на издавање, издавач итн.). Стандардно, записите се подредени по растечки број COBISS.XX-ID. Ако кликнете на копчето , го менувате начинот на подредување во опаѓачки (копче ).

2.1.16 Зачувај прашање

Барањата за пребарување во рамки на едно пребарување можете да ги зачувате и да ги користите и подоцна. Прво го внесувате барањето за пребарување, а потоа кликнувате врз копчето . Се отвора прозорецот Прашање во кој внесувате име на прашањето. Прашањето се додава во паѓачкиот список на “Моите прашања”. Зачувувањето на прашањата е поврзано за корисничото име.

Можете да го смените и редоследот на полињата за пребарување (доколку во нив не сте внеле барања за пребарување). Ако кликнете на копчето , редоследот на полињата за пребарување ќе се зачува и по излегуање од пребарувачот и ќе остане ист сѐ додека повторно не го измените и не го зачувате. Менувањето на редоследот на полињата за пребарување е поврзано за корисничкото име.

2.1.17 Уреди прашање

На претходно зачувано прашање можете да му го смените името или да го избришете (копчето покрај паѓачкиот список кај „Моите прашања“).

2.1.18 Пренос во текстуална датотека

Записите од списокот на резултати од пребарувањето можете да ги пренесете во текстуална датотека (копче ). Потоа податоците можете да ги увезете во различни програми за обработка на податоци (на пр. MS Excel).

2.1.19 Избор на приказ на резултатите од пребарувањата

Можете да изберете приказ на резултатите од пребарувањата во кој сакате да го испишете списокот на најдените записи. Се зачувува последниот приказ на резултатите од пребарување и се применува и во следните пребарувања, сѐ додека не го смените.

Стандардниот приказ и приказот за преземање библиографски записи се однапред дефинирани за сите извори. За нормативните записи однапред е дефиниран само стандардниот приказ.

Различни видови прикази на резултатите од пребарувањата можете да дефинирате и самите (копче ).

2.1.20 Прикази на резултатите од пребарувањата

Приказ на резултатите од пребарувањата можете да дефинирате и самите и подоцна да го уредите (да го измените или да го избришете). В. прирачник COBISS3/Katalogizacija, pogl. 12.1.2, 12.1.3.

2.1.21 Следните 1000

Кога програмата ќе најде повеќе од 100 записи кои одговараат на наведеното барање за пребарување, на списокот на резултати од пребарувањето се испишуваат само првите 100. Исписот на следните 1000 записи можете да го активирате со клик врз копчето Следните 1000.

2.1.22 Резултати од пребарувањето

Во долниот дел на прозорецот се испишува списокот на пронајдени записи во стандарден приказ на резултатите од пребарувањата, односно во приказот што последен сте го избрале.

Прикажаните резултати од пребарувањето можете да ги подредите по различни критериуми, да го смените редоследот на колоните или да ја смените ширината на колоната:

• Податоците ги подредувате така што кликнувате на називот на колоната. Податоците се подредуваат во растечки или во опаѓачки редослед по азбука/абецеда или по броевите.
• Редоследот на колоните го менувате така што покажувачот на глувчето го поставувате на називот на колоната, а потоа со левиот тастер на глувчето ја повлекувате колоната налево или надесно.
• Ширината на колоната ја менувате така што покажувачот на глувчето го поставувате на еден од рабовите од колоната и со левиот тастер на глувчето го повлекувате работ налево или надесно. Ако сакате да ја проширите колоната повеќе отколку што е програмски одредено, во корисничките поставувања (копче ) мора да го испразните полето за потврдување кај Ограничено ширење на колоните во пребарувачот.

Од списокот на најдени записи избирате запис (или повеќе записи) така што го означувате полето за потврдување () покрај тековниот број на записот. Ако на списокот се наоѓа само 1 пронајден запис, кај тој запис полето за потврдување е програмски веќе означено. Ако сакате да ги означите, односно да го откажете изборот на сите полиња за потврдување кои се наоѓаат на списокот, кликнувате на полето за потврдување кај „Т. бр.“.

2.1.23 Додај

Од списокот најдени записи избирате одреден запис (или повеќе записи истовремено) и го пренесувате на работниот простор со клик врз копчето Додај.

2.1.24 Уреди

Избраниот запис го вчитувате во уредувачот на записи така што кликнувате на копчето Уреди. Записот истовремено се додава на работниот простор и се прикажува во прикажувачот. Ако сте избрале повеќе записи, во уредувачот се вчитува првиот запис, а сите записи се додаваат на работниот простор. В. и погл. 2.2.13.

2.1.25 Нов запис

Запис креирате со клик на копчето Нов запис. Се отвора прозорецот Нов запис во кој прво ја избирате соодветната база на податоци и маската за внес. Потоа во уредувачот се вчитува запис со празни полиња и потполиња со стандардни вредности од избраната маска за внес. Доколку претходно сте дефинирале образец за нов запис, можете да го изберете во истиот прозорец, при што во уредувачот се вчитува содржината од образецот.

Ако во Образец го означите полето за потврдување кај Прикажи ги сите, се испишуваат обрасците од сите каталогизатори од истата библиотека. Ако полето за потврдување е празно, се испишуваат само обрасците кои вие сте ги креирале. Пред називот на образецот програмски се додаваат и корисничките имиња на каталогизаторите кои го креирале образецот (на пр. MARTINAK: E-статија, VESNA: default).

2.1.26 Прикажи

Одделен запис или повеќе записи од списокот на резултати од пребарувањето можете да прегледате така што записот или записите ги избирате и кликнувате на копчето Прикажи. Се отвора прикажувачот во кој ги проверувате записите во форматот COMARC (копчето ) или во стандарден формат (копчето ). Записите од странските бази на податоци можете да ги проверите во изворен формат (копче MARC21) или форматот COMARC (копче COMARC). По записите можете да се движите нанапред (копче ) или наназад (копче ).

Во прикажувачот можете и да избришете запис од базата на податоци (копче ), да го додадете на работниот простор (копче Додај) или да го прикажете на ново ливче на веб-прелистувачот (копче Отвори во ново ливче).

Ако со избраниот запис се поврзани и други записи, врските можете да ги погледнете во долниот дел од прозорецот на прикажувачот.

Кај библиографските записи се додадени врските со:

• изворот (од записот за статија)
• сродниот континуиран извор (од записот за континуиран извор)
• записот за составни делови (од записот за монографска публикација, односно записот за континуиран извор)
• нормативните записи
• архивските записи (само за библиографските записи од базата на податоци COBIB)
• ELINKS

Кај нормативните записи од базата на податоци CONOR се додадени врските со:

• сродните пристапни точки
• поврзаните библиографски записи
• архивските записи

Кај нормативните записи од базата SGC се додадени врските со:

• сродните изрази
• пошироките изрази
• потесните изрази
• поврзаните библиографски записи
• архивските записи

Ако кликнете на запис кој е прикажан во врските, записот се отвора во нов прозорец на прикажувачот.

Кај одделен вид врска се прикажани најмногу 5 записи. Сите записи можете да ги погледнете доколку кликнете на трите точки под одделeн список, при што се отвора пребарувач во кој е веќе внесено барањето за пребарување и во кое се прикажани резултатите од пребарувањето.

2.1.27 Прикажи во COBISS+

Библиографските или нормативните записи кои сте ги избрале од списокот со резултати од пребарувањето можете да ги отворите во COBISS+ (копче Прикажи во COBISS+). Записот се прикажува во ново ливче од веб-прелистувачот.

2.1.28 Спореди

Записите можете меѓусебно да ги споредувате така што го избирате записот на работниот простор, а потоа од списокот со резултати од пребарувањето избирате еден или повеќе соодветни записи и кликнувате на копчето Спореди. Се отвора прозорец со означени разлики, при што на левата страна на прозорецот секогаш се наоѓа записот од работниот простор, а на десната страна се записите кои сте ги избрале во резултатите од пребарувањето.

Со клик на копчето Додај можете да го додадете записот на работниот простор, а со клик на копчето Отвори во ново ливче записот го прикажувате во ново ливче на веб-прелистувачот.

2.1.29 Провери дупликати

Со клик на копчето Провери дупликати можете да проверите дали избраниот запис е потенцијален дупликат на некој од записите во COBIB. Записот треба прво да го означите на работниот простор, потоа во полето за внес на командното пребарување програмски се впишува барање за проверување дупликати, кое го потврдувате со клик врз копчето .

2.1.30 Поврзи

Со клик врз копчето Поврзи можете истовремено да поврзете повеќе библиографски записи од COBIB со нормативен запис CONOR или SGC.

Во базата CONOR или SGC прво го барате соодветниот нормативен запис, го додавате на работниот простор и го означувате. Потоа во пребарувачот ја избирате базата COBIB и кликнувате на копчето Поврзи. Во полето за внес на командното пребарување автоматски се впишува барање за пребарување формирано врз основа на пристапната точка од нормативниот запис кој сте го означиле. Барањето за пребарување можете, по потреба, соодветно да го измените. Од списокот со резултати од пребарувањето избирате еден или повеќе библиографски записи кои сакате да ги поврзете со избраниот нормативен запис и повторно кликнувате на копчето Поврзи. Се отвора прозорецот за поврзување. Во горниот дел на прозорецот, во формат COMARC/B, е прикажан првиот избран запис, а во долниот дел на прозорецот се прикажани полињата со опциите за поврзување. Прикажани се полињата 7XX, односно 60X од библиографскиот запис кој се наоѓа во горниот дел од прозорецот и знакот + кој овозможува поврзување со дополнителниот нормативен запис. Покрај постојните полиња 60X прикажано е и поле 60X кое можете да го додадете во записот.

Ако сакате да поврзете или да додадете поле 7XX, односно 60X, го означувате и кликнувате на копчето Поврзи. Притоа, во библиографскиот запис се додава потполето 3 со идентификацискиот број на нормативниот запис и пристапната точка од нормативниот запис (кај полињата 60X се додава и потполето 2 со вредност „SGC“), во прозорецот се вчитува новата верзија на записот, а копчето Поврзи веќе не е активно. Записот се зачувува во COBIB.

Ако во записот сакате да додадете врска со дополнителен нормативен запис, од паѓачкиот список избирате соодветно поле во прозорецот Пребарување по CONOR, односно Пребарување по SGC, ја барате и ја избирате соодветната нормативна пристапна точка и кликнувате на копчето Поврзи. Притоа, во библиографскиот запис се додава потполето 3 со идентификацискиот број на нормативниот запис и пристапната точка од нормативниот запис (во полето 60X се додава и потполето 2 со вредност „SGC“), во прозорецот се вчитува новата верзија на записот, а копчето Поврзи веќе не е активно. Записот се зачувува во COBIB.

Ако сакате да го поврзете следниот библиографски запис кој сте го избрале од списокот со резултати од пребарувањето, кликнувате на копчето и ја повторувате постапката. Со кликнување врз копчето се враќате на претходниот запис.

Записот можете да го додадете и на работниот простор (копче Додај).

Кога ќе завршите со поврзување, кликнувате на копчето Затвори. Со копчето можете кога било да ја прекинете постапката.

2.1.31 Типологија

Со клик врз копчето Типологија во записите од COBIB можете да ја верификувате типологијата. Ако сакате да ја потврдите типологијата, кликнувате на копчето Заклучи, а ако сакате да измените веќе потврдена типологија, кликнувате на копчето Отклучи. Записот можете да го додадете и на работниот простор (копче Додај).

2.1.32 Библиографии

Библиографиите и списоците со предметни определници можете да ги спремате и да ги испишување од пребарувачот (копче Библиографии). Ако сакате, во пребарувачот можете претходно да го внесете барањето за пребарување и да го активирате пребарувањето по локалната база на податоци или во COBIB.

2.1.32.1 Подготовка и испис

Тргнувате од прозорецот Библиографии, предметни определници… во кој најпрво го избирате видот на испис што сакате да го подготвите.

1. Кликнувате на копчето Подготви испис.
   Се отвора прозорецот Параметри на исписот.
   Ако во пребарувачот веќе сте го внеле барањето за пребарување и сте го извршиле пребарувањето по локалната база на податоци или во COBIB, избраната база на податоци и барањето за пребарување се пренесуваат програмски во прозорецот Параметри на исписот (важи само за исписите од групите BIB001, BIB002, BIB051).
   Ако претходно не се извеле пребарување (или сте избрале вид на испис кој се разликува од BIB001, BIB002, BIB051), во “Извор” ја избирате соодветната база на податоци и ја одредувате вредноста на параметарот “Командно пребарување” така што внесувате барање за пребарување за избор на граѓата кај “Уреди прашање”.
2. Ја одредувате вредноста и другите параметри за испис на библиографијата.
   Во “Формат на библиографската единица” од паѓачкиот список можете да изберете и формат кој што самите сте го дефинирале и сте му дале име, в. погл. 2.1.33.
   Во “E-пошта” е внесена електронската адреса според корисничкото име.
3. кликнувате на копчето Во ред.
   Ако полето кај “E-пошта” е празно, библиографијата се отвора во веб-прелистувач во зависност од избраниот формат за испис. Имате можност да ја зачувате датотеката на локалниот компјутер.
   Ако полето кај “E-пошта” не е празно, датотеката ја добивате како прилог на електронската адреса.

Според истата постапка исписите за библиографии и списоците со предметни определници ги подготвувате и во апликацијата COBISS Lib, сегмент Исписи, ливче Библиографии.

2.1.32.2 Пристап до зачуваните датотеки со исписи

Подготвените библиографии се чуваат, така што до нив можете да пристапите и подоцна.

Тргнувате од прозорецот Библиографии, предметни определници… во кој најпрво го избирате видот на записот кој сакате да го подготвите.

1. Кликнувате на копчето Пребарај ги подготвените исписи.
   Се отвора прозорецот BIBXXX.
2. Ја избирате соодветната датотека.
3. Кликнувате на копчето Отвори.
4. По потреба на избраната датотека можете да и го смените името, при што ознаката на избраната дефиниција на почетокот на името е податок што не се менува.
5. Избраната датотека можете и да ја избришете од списокот на зачувани исписи. Можете да означите и да избришете повеќе датотеки истовремено.

2.1.33 Кориснички формати за библиографии

Во апликацијата COBISS Lib во сегментот Исписи можете да дефинирате формати со различни множества библиографски и други податоци кои можете да ги користите во библиографиите.

2.1.33.1 Подготовка на кориснички формати

Во апликацијата COBISS Lib, сегмент Исписи, го избирате ливчето Библиографија. Се отвора прозорецот Библиографии, предм. определници… во кој прво избирате која било група (на пр. BIB001, DSC001…) и кликате на копчето Кориснички формати за библиографии. Се отвора прозорецот Уредување кориснички формати со список на формати кои претходно сте ги дефинирале. Во почетокот списокот е празен.

2.1.33.1.1 Додавање и менување на корисничките формати

Списокот на кориснички формати можете да го дополните со нов формат или да го измените со веќе дефиниран формат.

Тргнувате од прозорецот Уредување кориснички формати.

1. За додавање нов кориснички формат кликнувате на копчето Додај.
   Се отвора прозорецот Додај кориснички формат Во кој кај “Име на корисничкиот формат” го внесувате името на форматот.

2. За измена на веќе дефинираниот формат што сте го означиле на списокот кликнувате на копчето Уреди.
   Се отвора прозорецот Кориснички формати.

3. Ги одредувате елементите за корисничкиот формат.
   Ако сакате да додадете елемент во елементите за приказ, го означувате на списокот “Сите елементи” и кликнувате на копчето Додај. Елементите кои содржат поделементи се означени со стрелка. Можете да додадете самостојни елементи или поделементи.
   

   Ако сакате да отстраните елемент од списокот “Избрани елементи”, го означувате и кликнувате на копчето Отстрани.

4. Кликнувате на копчето Зачувај, а потоа и на Затвори.

   Во прозорецот Зачувај го корисничкиот формат го потврдувате името со клик врз копчето Во ред или го менуваме името.

2.1.33.1.2 Бришење на корисничките формати

Корисничките формати ги бришете во прозорецот Уредување кориснички формати.

1. На списокот “Кориснички формати” го избирате форматот. Притоа редицата во списокот се обојува.
2. Кликнувате на копчето Избриши.
   Програмата бара да потврдите бришење на форматот.
3. Кликнувате на копчето Во ред, а потоа и на Затвори.

2.1.34 Извези записи

Одделен запис или повеќе записи од списокот со резултати од пребарувањето можете да ги извезете во различни формати. Кога ќе изберете еден или повеќе записи и ќе кликнете на копчето Извези, се отвора прозорецот Извоз на записи во кој од паѓачки список избирате формат (MARC21, MARCXML, Dublin Core, COMARCXML, COMARC или MODS). Кликнувате на копчето Подготви, а потоа и на копчето на кое е испишан бројот на записи за извоз.

Резултат на извозот е датотека која стандардно најчесто се зачувува во директориумот Преземања, односно Downloads на локалниот диск и вообичаено го зачувува називот каков што го понудила програмата. Од поставувањата на веб-прелистувачот зависи дали локацијата за чување датотеки може да се смени или да се внесе друг назив за преземената датотека. В. и погл. 5.7.

Датотеката во која се зачувани записите од извозот можете да ги отворите и во веб-прелистувач (икона во горниот десен агол на веб-прелистувачот). Датотеката може да биде од тип mrc (за записи во MARC 21), xml (за записи во MARCXML, Dublin Core, COMARCXML, MODS) или txt (за записи во COMARC).

2.1.35 Поврзи локални записи

Локалните записи се записи кои се зачувани само во локалната база на податоци на библиотеката, а во COBIB не постојат. Ги препознавате по зборот “only” која е запишана во потполето 000e во системското поле. Во повеќето случаи настанати се со конверзија на записи од системот кој библиотеката го користела пред вклучување во системот COBISS.

Постапката на поврзување на локалните записи овозможува брзо разрешување на овие записи и опфаќа идентификација на евентуални дупликати, по што следи или зачувување на локалниот запис во COBIB или преземање на дупликатот со програмски пренос на податоците за фондот и програмско бришење на дуплираниот (локален) запис.

Локалните записи се означени на работниот простор со акронимот на локалната база и со COBISS-ID бројот, зад кој доаѓа зборот [only].

Постапка

1. Во локалната база на податоци ги барате локалните записи и ги означувате.
   

   Сите локални записи можете да ги побарате така што во командното пребарување внесувате 000e = only.

2. Кликнувате на копчето Поврзи локални записи.

   За секој означен локален запис одделно се извршува постапката на поврзување при која прво се проверува дали во COBIB веќе постои запис за истиот библиографски изворе. Се отвора пребарувач во кој во командното пребарување е програмски внесено барање за пребарување на дуплираните записи во базата COBIB. Најгоре во прозорецот се испишани редниот број на записот од претходниот список со резултати и основните податоци за локалниот запис (COBISS-ID, податоците од полињата 200 и 210acd) кои во тој момент го поврзуваме. Евентуалните кандидати за дуплирани записи се испишуваат во списокот со резултати од пребарувањето.

3. Локалниот запис можете да го погледнете во форматот COMARC (копче Прикажи локален запис) или да го додадете на работниот простор (копче Додај локален запис).

4. Ако однапред дефинираното барање за пребарување не нуди резултати, со клик врз копчето Дополнително пребарување можете да изведете следно, малку пошироко однапред дефинирано пребарување на дуплираните записи. Со нов клик на тоа копче можете уште еднаш да го измените програмски внесеното барање за пребарување, а барањето за пребарување можете, по сопствена проценка, да го измените и рачно.

5. Ако најдете записи во COBIB, можете да ги означите и да ги споредите со локалниот запис (копче Спореди). Во споредувачот можете да се движите по нив, користејќи ги копчињата и .

6. Доколку утврдите дека соодветниот запис веќе се наоѓа во COBIB, го преземате во локалната база (копче Употреби запис од COBIB во споредувачот). Во таа прилика фондот програмски се пренесува од локалниот запис во штотуку преземениот запис, а локалниот запис се брише.

7. Записот од COBIB можете да го додадете на работниот простор (копче Додај во споредувачот).

8. Доколку не постојат дуплирани записи, локалниот запис можете да го зачувате во COBIB (копче Зачувај во COBIB во пребарувачот или во споредувачот).

9. За поврзување на следниот локален запис во пребарувачот на дуплирани записи кликнувате на копчето и ја повторувате постапката. Со клик на копчето се враќате на претходниот запис.

10. Кога ќе завршите со поврзувањето, кликнувате на копчето Затвори. Инаку, со ова копче можете кога било да ја прекинете постапката.

2.2 Работен простор

Работен простор е левиот дел на интерфејсот за каталогизација во кој се вчитуваат записите што сте ги пронашле со пребарувачот во различни бази на податоци и записите кои ги креирате или ги уредувате.

На работниот простор записите се означени со акронимот на базата на податоци, идентификацискиот број на записот и основните податоци. Локалните записи кои се наоѓаат само во локалните бази на податоци, а не постојат во COBIB, дополнително се означени и со зборот [only]. Додека не ги зачувате, на записите им се доделува автоматски број -1, -2…<-n>, а кога ќе ги зачувате добиваат идентификациски број (COBISS.XX-ID или CONOR.XX-ID итн.).

Елементи на работниот простор се:

1. копче кое го прикажува или го сокрива пребарувачот

2. копче за креирање нов запис (достапно само кога е активен уредувачот)

3. копче за бришење запис (достапно само кога е активен уредувачот)

4. копче за приредување на постоечки запис во нов запис (достапно само кога е активен уредувачот)

5. копче за сортирање на записите

6. копче за дополнителните опции: приказ на записот во прикажувач, споредување записи, избор на полиња за пренос, проверување дупликати, приказ на записот во COBISS+, приказ на списокот на библиотеки, преземање, односно откажување одговорност за запис

7. копче за отстранување одделен запис или на сите записи од работниот простор

8. копче за додавање запис во уредувачот

9. копче за преземање записи од Svarog (достапно само во НУК и само кога е активен уредувачот)

Кога додавате запис во уредувачот иконата на копчето ќе се обои со портокалова боја . Во исто време може да имате повеќе записи во постапка на уредување.

2.2.1 Нов запис

Запис креирате со кликнување врз копчето . Се отвора прозорецот Нов запис во кој прво ја избирате соодветната база на податоци и маската за внес. Потоа во уредувачот се вчитува запис со празни полиња и потполиња со стандардни вредности од избраната маска за внес. Ако претходно сте дефинирале образец за нов запис, можете да го изберете во истиот прозорец, при што во уредувачот се вчитува содржината од образецот.

Ако кај Образец го означите полето за потврдување Прикажи ги сите, се испишуваат обрасците на сите каталогизатори од истата библиотека. Ако полето за потврдување е празно, се испишуваат само обрасците кои самите сте ги креирале. Пред називот на образецот програмски се додаваат и корисничките имиња на каталогизаторите кои ги креирале обрасците (на пр. MARTINAK: E-статија, VESNA: default).

2.2.2 Избриши запис

Запис можете да избришете од локалната база на податоци и/или од COBIB (копче ).

2.2.3 Приреди во нов запис

Постоечки библиографски или нормативен запис можете да приредите во нов запис. Го означувате записот на работниот простор и кликнувате врз копчето . За библиографските записи се отвора прозорецот Избор на маска во кој ја избирате соодветната маска за внес. Записот, кој претставува копија на избраниот запис, се вчитува во уредувачот, каде можете да го дополните или да го измените записот на соодветен начин.

2.2.4 Подреди записи

Со клик врз копчето можете да ги подредите записите на работниот простор, и тоа според времето на додавање (редоследот според кој сте ги додавале на работниот простор), по азбука/абецеда (најпрво по акронимот на базата, а потоа библиографските записи според насловот, односно нормативните записи според пристапната точка) и според идентификацискиот број на записот.

2.2.5 Прикажи

Записот од работниот простор можете да го прикажете во стандарден формат или во форматот COMARC, а ако записот е од странска база на податоци, во формат MARC или COMARC (кликнувате на копчето и ја избирате опцијата Прикажи). В. и погл. 2.1.26. Кога во прелистувачот се наоѓа запис кој е во постапка на уредување (иконата за него е моливче на почетоткот на системското поле), се гледаат вашите дополнувања. Состојбата на записот пред уредување ја проверувате така што го означувате полето за потврдување кај Изворен запис со фонд. Во форматот COMARC се гледаат и полињата за фондот, доколку постојат.

Ако во записот се наоѓаат интернет линкови (на пр. во потполето 856u), активни се и во приказите.

Ако во корисничките поставувања (копче ) сте го означиле полето за потврдување Покажи полиња за фонд, во форматот COMARC се гледаат и полињата 996/997 и 998, но само за записи кои не се во уредувачот.

2.2.6 Спореди записи

Записите од работниот простор можете меѓусебно да ги споредувате, така што кликнувате на копчето и ја избирате опцијата Спореди. Се отвора позорец со список на записите кои се на располагање за споредување со избраниот запис. На списокот се наоѓаат сите записи од работниот простор (и оние кои се во постапка на уредување) и верзијата на избраниот запис од локалната база или од COBIB.

Записот можете да го прикажете во ново ливче на веб-прелистувачот (копче Отвори во ново ливче) или да го додадете и на работниот простор (копче Додај).

2.2.7 Избор на полиња за пренос во складиште, односно уредувач

Од записот кој се наоѓа на работниот простор можете да копирате произволно поле со неговите потполиња (кликнувате на копчето и ја избирате опцијата Избор на полиња за пренос). Во записот означувате едно или повеќе полиња и кликнувате на копчето Пренеси во складиште, ако сакате означените полиња да се пренесат во складиштето. Ако сакате означените полиња да се додадат во записот што се наоѓа во уредувачот, кликнувате на копчето Пренеси во уредувач. Ако го означите полето за потврдува кај Прекриј ги постојните полиња, означените полиња ги прекриваат сите постојни полиња со истата ознака кога ќе се пренесат во записот во уредувачот.

В. и погл. 2.3.7.

2.2.8 Провери дупликати

И за записот кој е во уредувачот (нов или постоечки запис) можете да проверите дали е потенцијален дупликат на некој од записите во COBIB (кликнувате на копчето и ја избирате опцијата Провери дупликати). В. и погл. 2.1.29.

2.2.9 Прикажи во COBISS+

Записот од работниот простор можете да го отворите во COBISS+ (кликнувате на копчето и ја избирате опцијата Прикажи во COBISS+).

2.2.10 Покажи список на библиотеките

За библиографскиот запис од работниот простор можете да проверите и во кои локални бази на податоци се наоѓа (кликнувате на копчето и ја избирате опцијата Покажи список на библиотеките). Се отвора прозорец со список на кој е испишан акронимот и називот на библиотеката, како и адресата за е-пошта на лицето за контакт за COBISS.

За понатамошно известување можете да го испишете списокот на адреси за контакт (копче Е-адреси) или да го пренесете комплетниот список на библиотеки (копче Пренеси). Во првиот случај се подготвува датотека txt со список на е-адреси, а во другиот датотека csv која можете да ја отворите во Excel (за да се испишат податоците во колони, во менито Data треба да се примени методот Text to Columns). Двете датотеки се зачувуваат во директориумот Преноси, односно Downloads на локалниот диск, а потоа можете да ја отворите и во веб-прелистувач.

2.2.11 Преземи, односно откажи одговорност за запис

За одреден нормативен запис одделна библиотека може да преземе одговорност или да ја откаже одговорноста што ја презела.

Записот на работниот простор го означувате, потоа кликнувате на копчето и ја избирате опцијата Преземи/откажи одговорност за запис. Добивате порака дека сте презеле одговорност за записот. Од тој момент натаму каталогизаторите од другите библиотеки во записот можат да додаваат само податоци за варијантни пристапни точки и не можат повеќе да го уредуваат тој запис, освен ако имаат привилегија CAT_CONOR.

На ист начин можете и да откажете одговорност за запис. Кога ќе добиете порака дека одговорноста за записот е откажана, сите каталогизатори можат повторно да го дополнуваат записот.

2.2.12 Отстрани записи

Записите остануваат на работниот простор сѐ додека не ги отстраните од него. Можете да отстраните одделен запис или сите записи одеднаш. Ако кликнете на копчето на врвот на работниот простор, можете одеднаш да ги отстраните сите записи покрај кои се наоѓа копчето (записите се веќе зачувани). Притоа, програмата ве предупредува дека записите кои сѐ уште не се зачувани (покрај кои се наоѓа копчето ), нема да бидат отстранети од работниот простор. Ваквите записи можете да ги отстраните дури кога за секој запис поединечно ќе потврдите дека сакате да го отстраните од работниот простор. Притоа, евентуалните измени кои претходно сте ги внеле во записот нема да се зачуваат.

2.2.13 Уреди запис

Копчето го користите кога сакате записот да го дополните или да го преземете во вашата локална база.

Со клик врз копчето записот го додавате во уредувачот. Истовремено записот се прикажува во прикажувачот на записи. Притоа, иконата на копчето се обојува со портокалова боја , што значи дека записот во моментот се уредува и дека не е достапен за другите каталогизатори.

На работниот простор можете да имате повеќе записи кои ги уредувате (по нив се движите со клик врз копчето ). Сите дополнувања на постојниот запис кои сѐ уште не сте ги зачувале во базата на податоци секој ден во 23:59 часот ќе бидат автоматски избришани, а записот ќе им биде повторно достапен на сите каталогизатори (иконата на копчето од портокалова ќе се смени во црна боја). Сите нови записи кои сѐ уште не сте ги зачувале можат да останат на работниот простор неограничено долго време.

При преземање записи од Каталогот LC, WorldCat, ISSN или LC/NAF иконата на копчето нема да се обои со портокалова боја. Во овој случај на работниот простор се додава нов запис од избраната база, кој е означен со акронимот на локалната база и идентификацискиот број на записот <-n>.

Ако во работниот простор изберете запис од локалната база на податоци, во уредувачот се вчитува последната верзија на записот од COBIB. Ако станува збор за уредување на запис од COBISS2, програмата ве известува за тоа. Се препорачува да се провери во што се разликуваат записот од COBIB и од локалната база на податоци (копче Спореди). Доколку утврдите дека во записот од локалната база постојат полиња кои сакате да ги пренесете во записот од COBIB, можете да ги изберете полињата со нивните потполиња и да ги пренесете во складиште, односно во уредувачот на записот (копче Избор на полиња за пренос), в. и погл. 2.2.7. Кога ќе кликнете на копчето Во ред, можете да започнете со уредување на записот.

2.2.14 Преземање записи од Svarog

Преземање записи од Svarog е овозможено во НУК (копче ).

2.2.15 Приказ на записи

Во прикажувачот можете да прикажете кој било запис од работниот простор или запис кој е во уредувачот. Записот го заменувате со клик врз соодветното место на работниот простор:

• одделни записи прикажувате со клик лево од копчето
• основниот запис го прикажувате со клик лево од копчето – во прикажувачот се вчитува записот пред дополнување
• записот што го уредувате повторно го повикувате со клик врз копчето – во прикажувачот се вчитува записот со дополнувањата

2.2.16 Приказ на работниот простор

Ако кликнете на копчето , работниот простор ќе се скрие, односно ќе се прикаже.

2.3 Уредувач на записи

Во уредувачот на записи, кој е централен дел на интерфејсот за каталогизација, уредувате (т.е. внесувате и менувате) податоци во библиографските и нормативните записи.

Уредувачот го активирате со клик на копчето на работниот простор.

<Елементи на уредувачот:

1. акроним на базата на податоци и идентификациски број на записот кој е отворен во уредувачот (линкот води на записот во COBISS+)

2. копчиња

   • за проверување на записот

   • за зачувување на записот

   • за зачувување образец за нов запис

   • за откажување, односно празнење на уредувачот

   • за додавање полиња

   • за додавање (пот)полиња од складиштето

   • за менување на маската за внес

   • за приказ/отповикување на копчињата за поместување на полиња/потполиња

   • за приказ/отповикување на копчињата за додавање/бришење потполиња

   • за опции при уредување на содржињата на потполињата: внес на знак за сортирање, вметни LaTeX знак, претвори во големи букви, претвори во мали букви, претвори во латиница, претвори во кирилица, активирај бројач

3. Редица за избор на група за внес на податоци (целосен запис, главен опис…)

4. копче со ознаки на поле/потполе/индикатор

5. копчиња , за поместување на поле/потполе

6. копче , за додавање/бришење поле/потполе

7. поле за внес со отворен паѓачки список

8. подвижен раб

При креирање запис во уредувачот се наоѓаат стандардните полиња, потполиња и индикатори за избраната маска за внес. По полињата и потполињата се движите со глувчето или со тастерот <Tab>, тастерот <Enter> или тастерите за движење. Ако користите комбинација на тастери <Shift> + <Tab>, се поместувате еден чекор наназад.

Полињата се означени со низа од три цифри, а потполињата со буква или со цифра. Дека потполето е задолжително укажува портокаловата рамка околу ознаката на потполето, а повторливоста ја укажуваат трите точки над ознаката на полето/потполето. Кај некои полиња се одредени и нумерички вредности на индикаторите кои стојат зад ознаката на полето.

При прикажување на записот во уредувачот се користат различни бои:

• сина за ознаките и називите на полињата, ознаките на потполињата и вредностите на индикаторите
• жолто се обоени полињата за внес без содржина (во нив со светлосива боја се наоѓа називот на потполето)
• со бела боја се пополнети полињата за внес

Податоците ги внесувате или ги менувате во полето за внес на одделно потполе. Со кликнување врз ознаката на полето/потполето множеството полиња, односно потполиња можете да го измените (да додадете, да копирате, да смените ознака или да избришете). Полињата, односно потполињата имаат одреден редослед кој можете делумно да го смените (до таа мера да се зачува растечкиот редослед на бројот на полето). На полињата, односно потполињата можете да им смените и одредени карактеристики, на пр. степен на задолжителност, должина итн.

Ако сакате кај одделни потполиња да се видат пошироки полиња за внес во кои за подолг текст се гледа целата содржина, во корисничките поставувања (копче ) треба да го означите полето за потврдување Проширување на одредени полиња за внес и испис на содржината во повеќе редови.

Пребарувањето по различни бази можете да го изведете и во тек на работењето во уредувачот, така што кликнувате на копчето на работниот простор, односно го притискате тастерот <F8>. Преодот назад во уредувачот го изведувате со клик врз копчето на работниот простор, односно со притискање на тастерот <F8>.

Во уредувачот можете да го уредувате целосниот запис кој ги прикажува сите полиња во избраната маска за внес, а можете да уредувате и само одделни групи полиња.

Во библиографските записи полињата од форматот COMARC/B се распоредени во следните групи:

• целосен запис - сите полиња
• главен опис – полиња 2XX
• забелешки – 3XX, 992
• автори – 7XX, 9XX
• наслови – 200, 5XX
• идентификатори – 0XX (но не и 001)
• содржинска обработка – 6XX, 96X
• кодирани податоци – 1XX
• врски – 4XX, 856

Во нормативните записи полињата од форматот COMARC/A се распоредени во следните групи:

• целосен запис - сите полиња
• пристапни точки – 2XX, 4XX, 7XX
• сродни пристапни точки – 5XX, 950
• забелешки – 3XX
• забелешки на каталогизаторот – 820, 830, 835, 836, 911, 915, 916, 991, 992
• идентификатори – 010, 017, 035
• кодирани податоци – 1XX
• извори – 801, 810, 815, 856
• класификации – 6XX

2.3.1 Внес на податоци

Податоците ги внесувате или ги менувате во полето за внес кое стои зад ознаката на потполето. Податоците можете да ги внесете, да ги изберете од паѓачки список или од список на пристапни точки во нормативните бази или да ги изберете од списокот на резултати кога пребарувате во пребарувачот за одделни потполиња.

Во полињата за внес можете да вметнете и знак за сортирање NSB/NSE и ознака LaTeX. По потреба внесениот текст во полето за внес можете да го смените во сите големи или сите мали букви или на текстот да му го смените писмото (латиница во кирилица и обратно).

Кодираните податоци можете да ги внесете на повеќе начини:

• го отворате паѓачкиот список и од него избирате код (користите глувче или тастери за движење <горе>, <долу>)
• кодот или неговата вредност ја внесувате во полето за внес; притоа програмата испишува список на предлози во зависност од почетниот внес (функција “autocomplete”)

Внесот го завршувате така што кликнувате на полето за внес или го притискате тастерот <Enter>, односно тастерот <Tab>. Со тастерот <Enter> се поместувате на следното поле за внес, а со тастерот <Tab> на следната ознака на потполето, односно полето. Ако ги притиснете тастерот <Tab> и тастерот за празно место, го отворате пребарувачот кој се наоѓа во полето за внес (на пр. 011a, 4641, 60X3, 7XX3), а притоа да не морате да кликнете на копчето .

Во полето за внес со помош на програма за проверка на правопис можете да ја проверите правилноста на внесениот текст. Ако во веб-прелистувачот (Поставувања/Јазици) сте ја овозможиле опцијата за проверување правопис во текот на пишувањето, при внес на текст во полето за внес погрешно напишаните зборови ќе бидат подвлечени со црвено. Во одредени веб-прелистувачи (на пр. Firefox) во секое поле за внес од прирачното мени треба да се избере опцијата Провери правопис за да се подвлечат погрешните зборови. Во веб-прелистувачите Chrome и Microsoft Edge ова не е неопходно. Ако сакате да проверите слични зборови кои се на располагање во речникот, со десниот тастер на глувчето кликнувате на подвлечениот збор и од менито со предлози го избирате соодветниот збор. Зборовите кои според ваше мислење се правилни можете да ги додадете во личниот речник, така што на таквиот збор кликнувате со десниот тастер на глувчето и избирате Додај во речник. В. и погл. 5.5.

Внес во полиња под нормативна контрола

Внесот на податоци во полињата со вклучена нормативна контрола се разликува од внесот во другите полиња. Податоците во тие полиња можете да ги пренесете од нормативната база на податоци CONOR или SGC.

Во потполето 3 од полињата 60X, односно 7XX ја внесувате бараната пристапна точка и кликнувате на копчето покрај полето за внес.

За поврзување на полињата за автори (полиња 7XX) со соодветен нормативен запис од базата CONOR служи прозорецот Пребарување по CONOR, а за поврзување на полињата за предметни ознаки (полиња 60X) со соодветниот нормативен запис од базата SGC служи прозорецот Пребарување по SGC.

Елементи на прозорецот се:

• насловна редица
• лев дел од прозорецот со список на пристапни точки кои одговараат на барањето за пребарување
  Пребарувањето се врши по целата нормативна база на податоци, а не само по пристапните точки од ист вид. Пристапните точки кои се од соодветен вид се испишани со црна боја, а пристапните точки за ентитетите од други видови се испишани со сива боја (на пр. при поврзување на полињата 710 со црна боја ќе се обојат само називите на корпорациите).
• горен десен дел од прозорецот во кој за избраната пристапна точка е прикажан целиот запис во форматот COMARC/A
• долен десен дел од прозорецот во кој за избраната пристапна точка се прикажани релациите
  Ако постојат пошироки, потесни или сродни изрази, со клик врз одделен израз, изразот се пренесува во левиот дел од прозорецот, а неговиот запис во горниот десен дел од прозорецот.
• поле за внес на барање за пребарување
• копчиња
  • Побарај – активирање на пребарување по внес на барањето за пребарување
  • Назад – враќање на претходното барање за пребарување
  • Додај – додавање на избраниот нормативен запис на работниот простор
  • Избери – потврдување на избраната пристапна точка (идентификацискиот број на нормативниот запис се пренесува во потполето 3)
  • Откажи – откажување на пребарувањето и затворање на прозорецот
  • LC/NAF – преод во базата на податоци LC/NAF (не е достапно во прозорецот Пребарување по SGC)

По списокот на пристапни точки се движите со глувчето или со тастерите за движење. Избраната пристапна точка ја пренесувате во горниот десен дел од прозорецот со тастерот за празно место, со тастерот <Enter> ја потврдувате и нејзиниот идентификациски број го пренесувате во потполето 3 (еквивалент е копчето Избери).

Ако не сте нашле нормативен запис во базата CONOR, пребарувањето можете да го продолжите во странската нормативна база на податоци LC/NAF. Кога ќе кликнете на копчето LC/NAF, се отвора пребарувач во кој се пренесува претходно внесеното барање за пребарување. Ако во базата LC/NAF пронајдете соодветен запис, можете да го додадете на работниот простор и да го преземете во базата CONOR.

Специфичности при внес во полињата од форматот COMARC/A

Податок за изворот (810)

Податокот за изворот во кој сте го нашле податокот за нормативната или варијантната пристапна точка можете да го пренесете во нормативниот запис од запис во COBIB или од записот кој го уредувате во моментот.

Во празното потполе 810a кликнувате на копчето покрај полето за внес за да се отвори пребарувачот. Ако во пребарувачот веќе се гледа список на записи, на него се оние библиографски записи кои сте ги вчитале на работниот простор, односно оние кои ги уредувате или ги креирате (покрај нив се наоѓа копче ). Кога на списокот ќе означите и ќе изберете библиографски запис, соодветните податоци се пренесуваат во потполето 810a. Списокот на записи може да биде и празен, па тогаш во пребарувачот го внесувате саканото барање за пребарување и активирате пребарување по записите во COBIB.

Специфичности при внес во полиња од форматот COMARC/B

Полиња за поврзување кај континуираните извори (4XX)

Полињата во блокот 4XX, кои се користат за приказ на односот помеѓу континуираните извори, содржат потполиња a – Стварен/клучен наслов и x – ISSN во кои ги внесувате (клучниот) наслов и/или ISSN на сродниот континуиран извор.

Потполето a мора да биде пополнето само кога не постои запис за сроден континуиран извор во COBIB или кога во постојниот запис не постои полето 530 – Клучен наслов. Потполето a го внесувате и кога не постои ISSN.

Постапка

1. Во соодветно поле од блокот 4XX во потполето x го внесувате ISSN на сродниот континуиран извор и го потврдувате внесот.
2. Ако запис со тој ISSN постои во COBIB и содржи поле 530, во полето зад копчето се испишува клучниот наслов, што значе дека потполето a не треба да се пополнува.
3. Ако записот не содржи поле 530 или ако не постои запис, кликнувате на копчето за пребарување по базата ISSN. Барањето за пребарување се испишува автоматски. Со клик врз копчето Избери во потполето се внесува клучниот наслов од избраниот резултат од базата ISSN.

2.3.2 Провери запис

Можете да проверите дали во записот кој се наоѓа во уредувачот постојат програмски утврдени грешки, односно недостатоци (копче ). Грешките кои ќе ги пронајде програмата се испишуваат во долниот дел на прикажувачот. В. и погл. 2.4.

При вчитување на записот во уредувачот евентуалните грешки се испишуваат автоматски, ако во корисничките поставувања (копче ) сте го означиле полето за потврдување кај Испис на грешки при вчитување на запис во уредувачот.

2.3.3 Зачувај запис

Ако во записот нема грешки од типот “F” – Fatal, програмата ќе го зачува записот во локалната база на податоци и/или во COBIB (копче ). Притоа уредувачот се празни, а на долниот раб на интерфејсот за каталогизација се испишува базата на податоци во која е зачуван записот.

При зачувување на записот програмата ве предупредува и на евентуални други грешки, односно неусогласености во записот.

2.3.4 Зачувај како образец

Кога запис во кој сте внеле податоци сакате да го зачувате како образец за нов библиографски, односно нормативен запис, и да го користите повеќе пати, кликнувате на копчето . Се отвора прозорецот Зачувај како образец во кој го одредувате називот на образецот. Во истиот прозорец образецот можете и да го избришете.

Ако го зачувате записот како образец под називот DEFAULT, податоците што сте ги внеле можете подоцна да ги користите како стандардни. Под истиот назив DEFAULT можете да креирате повеќе обрасци, ако се во различни бази на податоци. В. и погл. 2.3.17.5.

2.3.5 Откажи

Записот во уредувачот можете да го напуштите без да го зачувате. Кога ќе кликнете на копчето , програмата ве предупредува дека записот нема да се зачува. Притоа уредувачот и прикажувачот се празнат, а записот останува непроменет на работниот простор. Новиот запис ќе се избрише и од работниот простор.

2.3.6 Додај поле

Во записот можете да додадете поле кое го нема во множеството полиња од избраната маска или поле кое сакате да го повторите (копче ). Во прозорецот Поле ја внесувате ознаката на полето или ја избирате од паѓачкиот список “Ознака на полето”, а потоа кликнувате врз копчето Додај. Во “Ознака на полето” можете да внесете една или повеќе ознаки за потполињата кои сакате да ги додадете во одделно поле (на пр. 3270aaa).

Поле можете да додадете и на тој начин што кликнувате врз ознаката на полето и програмски ја потврдувате внесената ознака на полето или внесувате, односно избирате друга ознака за поле и кликнувате на копчето Додај.

2.3.7 Додај избрано (пот)поле од складиште

Во записот можете да додадете копирани полиња или избришани полиња и потполиња кои се зачувани во складиштето на полиња.

По кликнување врз копчето , се отвора прозорец со список на полиња и потполиња. Во него ознаките на копираните и избришаните полиња се запишани нагласено, а ознаките на полињата, кога сте избришале потполиња, се запишани со обично писмо. Од списокот избирате едно или повеќе полиња кои сакате да ги пренесете во записот и кликнувате на копчето Вметни. В. и погл. 2.2.10.

2.3.8 Смени ја маската за внес

На библиографскиот запис кој е вчитан во уредувачот можете во одредени случаи да му ја смените маската за внес (копче ). Можете да ја смените само маската за внес M – монографски публикации во N – некнижна граѓа и обратно.

2.3.9 Прикажи/скриј копчиња за поместување полиња/потполиња

Полињата во записот се секогаш подредени во растечки редослед на ознаките на полињата, а нивниот редослед можете да го менувате само ако имате повеќе повторувања на одделно поле. Во рамки на одделно поле можете да го смените редоследот на потполињата.

Со клик врз копчето во уредувачот пред ознаката на полињата и потполињата се додаваат копчиња за поместување на поле/потполе нагоре и надолу . Со нов клик врз копчето овие копчиња се сокриваат.

2.3.10 Прикажи/скриј копчиња за додавање/бришење потполиња

Во одделно поле на записот можете да додавате повторливи потполиња или да ги избришете.

Со клик врз копчето во уредувачот, зад полињата за внес на потполиња, се додаваат копчиња за додавање и за бришење . Со нов клик врз копчето овие копчиња се сокриваат.

2.3.11 Вметни знак за сортирање

Во полето за внес за одделно потполе можете да вметнете знак за сортирање (кликнувате врз копчето и ја избирате опцијата Вметни знак за сортирање (NSB)). Знакот „ǂ“ се вметнува на крајот од текстот. Програмски пред знакот „ǂ“ се вметнува и празно место, освен во случајот кога полето за внес е празно.

2.3.12 Вметни LaTeX-знак

Во полето за внес за одделно потполе можете да вметнете LaTeX-знак (кликнувате на копчето и ја избирате опцијата Вметни LaTeX-знак). На крајот од текстот се вметнува знакот „▫“. Програмски пред знакот „▫“ се вметнува и празно место, освен во случајот кога полето за внес е празно.

2.3.13 Претвори букви

Во полето за внес внесениот текст можете да го смените во сите големи букви или во сите мали букви. За претворање на буквите кликнувате на копчето и ја избирате опцијата Претвори во големи букви или Претвори во мали букви.

2.3.14 Претвори писмо

Во полето за внес можете да го смените писмото на внесениот текст (од латиница во кирилица и обратно). За претворање на писмото кликнувате на копчето и ја избирате опцијата Претвори во латиница или Претвори во кирилица.

2.3.15 Бројачи

Во библиографската база на податоци и во нормативните бази на податоци за одделни потполиња можете да одредите бројачи. За одредување и уредување бројачи потребна ви е привилегијата CAT_EDITTYPE.

Во полето за внес за одделно потполе (на пр. 020b, 021b) можете да одредите нов бројач или да вметнете број од веќе постоечки бројач.

2.3.15.1 Одредување и уредување бројач

Зависно од барањето поставувате онолку бројачи колку што ви се потребни за одредување одделни броеви.

Нов бројач додавате така што во полето за внес за одделно потполе (на пр. 020b, 021b) кликнувате на копчето и ја избирате опцијата Активирај бројач. Се отвора прозорецот Бројачи во кој кликнувате на копчето Уреди. Се отвора прозорецот Бројачи во каталогизација.

1. Во „Вид запис“ во зависност од почетното потполе програмски е внесен видот на записот (на пр. Библиографски запис).
2. Во „Изберете“ од паѓачкиот список ја избирате опцијата Додај нов бројач.
3. Во „Назив“ го внесувате називот на бројачот.
4. Во „Потполе“ го внесувате потполето во кое бројачот може да се активира (на пр. 020b, 021b итн.).
5. Во „Следна вредност“ го внесувате бројот кој од бројачот ќе се пренесе во потполето. Програмски е внесена вредноста 1 која можете да ја смените.
6. Во „Највисока вредност“ го внесувате највисокиот број што бројачот може да го има. Ако не ја смените програмски внесената вредност 0, највисоката вредност нема да биде одредена.
7. Во „Должина“ го одредувате бројот на цифри што ги има бројачот, вклучувајќи ги и водечките нули. Ако не ја смените програмски внесената вредност 0, бројот во потполето ќе се внесува без водечки нули. Најголем број дозволени цифри е 10.
8. Во „Префикс“ можете да внесете текст кој во потполето се внесува пред бројот. Во полето за внес можат да се внесат и ознаки кои овозможуваат автоматски внес на тековниот датум во одделно потполе:
   • <LLLL> – година (на пр. 2024)
   • <LL> – година (на пр. 24. за 2024)
   • <MM> – месец
   • <DD> – ден
9. Во „Забелешка“ внесувате текст на забелешката.
10. Во „Услови“ ги внесувате условите за избор на бројачот. Клкикнувате на копчето Нов објект каде во „Потполе“ ја внесувате ознаката на полето и потполето (на пр. 001c), а во „Вредност“ ја внесувате вредноста од шифрарникот за избраното потполе. Можете да додадете повеќе услови. Условите можете да ги уредите (копче Уреди) или да ги избришете (копче Избриши).
11. Ако сакате да го активирате бројачот, го означувате полето за потврдување кај Активност.
12. Податоците ги зачувувате така што кликнувате на копчето Во ред.

Постојниот бројач можете да го измените, односно да го дополните. Во прозорецот Бројачи прво го означувате соодветниот бројач и кликнувате на копчето Уреди. Се отвора прозорецот Бројачи во каталогизација во кој ги дополнувате податоците.

2.3.15.2 Внес со помош на бројач

Во полето за внес во одделно потполе (на пр. 020b, 021b) можете да вметнете број од бројач (кликнувате на копчето и ја избирате опцијата Активирај бројач). Се отвора прозорецот Бројачи во кој го избирате соодветниот бројач (за исто потполе можете да дефинирате повеќе бројачи) и кликнувате на копчето Активирање бројач. Во полето за внес се впишува бројот од бројачот.

2.3.16 Групи за внес на податоци

Со клик врз одделна група полиња за внес на податоци во уредувачот се прикажуваат само одредени полиња. Ако изберете на пр. „Главен опис“ кај библиографските записи, во уредувачот се прикажуваат само полињата од блокот 2XX. Ако изберете „Целосен запис“, во уредувачот се прикажуваат сите полиња кои се дефинирани за избраната маска за внес.

2.3.17 Копчиња со ознаки на полињата/потполињата/индикаторите

Полињата ги означува низа од три цифри, а потполињата буква или цифра. За некои полиња се одредени и нумерички вредности на индикаторите.

Полињата можат да бидат потворливи, а потполињата и задолжителни. Дека потполето е задолжително укажува портокаловата рамка околу ознаката на потполето, а повторливоста ја укажуваат трите точки над ознаката на полето/потполето.

2.3.17.1 Додавање поле/потполе

Поле додавате кога не постои во стандардното множесто полиња на избраната маска за внес или кога сакате полето да го повторите. Истото важи и за потполе.

За додавање поле можете да кликнете на ознаката на произволно поле во записот. Се отвора прозорецот Поле во кое во „Ознака на полето“ се испишува ознаката на полето на кое сте кликнале. Ако сакате да додадете друго поле, ја внесувате саканата ознака на полето или го избирате полето од паѓачкиот список и кликнувате на копчето Додај. Во „Ознака на полето“ можете да внесете една или повеќе ознаки за потполињата кои сакате да ги додадете во одделно поле (на пр. 3270aaa).

На ист начин можете да додадете и потполе. Во прозорецот Потполе во „Ознака на потполето“ можете да внесете и повеќе ознаки на потполињата кои сакате да ги додадете (на пр. aedefgz).

2.3.17.2 Копирање поле

Од записот кој се наоѓа во уредувачот можете да копирате произволно поле и неговите потполиња со содржината.

Кликнувате на ознаката на полето кое сакате да го копирате во складиштето и во прозорецот Поле кликнувате на копчето Копирај. Полето ќе се зачува во складиштето на полиња.

2.3.17.3 Менување поле/потполе

Кога содржината на некое поле сакате да ја користите во друго поле, можете на полето да му ја смените ознаката (на пр. полето 700 сакате да го користите како поле 701).

Со глувчето кликнувате на ознаката на полето која во прозорецот Поле се испишува во „Ознака на полето“. На тоа место внесувате, односно од паѓачкиот список избирате друга соодветна ознака на полето и кликнувате на копчето Смени.

На ист начин можете да ја смените и ознаката на потполето.

2.3.17.4 Бришење поле/потполе

Од записот можете да избришете поле така што со глувчето кликнувате на ознаката на полето. Во прозорецот Поле кликнувате на копчето Избриши <ознака на полето>.

На ист начин можете да избришете и потполе.

2.3.17.5 Додавање стандардни вредности во потполе

Во потполе можете да додадете стандардна вредност која претходно самите сте ја дефинирале. Кликнувате врз ознаката на потполето и во прозорецот Потполе кликнувате на копчето Стандардно. Во потполето програмски се пренесува содржината на истото потполе од образецот под назив DEFAULT.

2.3.17.6 Менување на карактеристиките на полињата/потполињата

Некои карактеристики на полињата и потполињата на ниво на библиотеката може да ги измени лицето кое е одговорно за каталогизацијата во библиотеката и кое ја има привилегијата CAT_EDITTYPE. За промените да станат важечки, не е неопходно повторно да се пријавите во апликацијата COBISS Cat, туку треба само ја освежите, односно повторно да ја вчитате страницата (тастер <F5>), односно да го затворите и повторно да го отворите записот во кој сте ги менувале карактеристиките на полињата/потполињата.

Карактеристиките на полињата, односно потполињата, мора поодделно да ги одредите за секоја маска за внес. Некои карактеристики се однесуваат на целото поле, а некои на одделни потполиња.

На полињата можете да им ги смените следните карактеристики:

• број на повторувања на полето во маската (ако е полето повторливо)
• стандардни вредности на индикаторите (ако се дефинирани индикатори)

1. Кликнувате на ознаката на полето и во прозорецот Поле кликнувате на копчето Карактеристики на полето.
   Се отвора прозорецот Карактеристики на полето.
2. Во „Маска“ ја избирате маската за внес.
3. Во „Поле“ го избирате полето на кое ќе му ги одредувате карактеристиките.
4. Во „Број на полиња“ одредувате колку пати избраното поле треба да се појави во маската (ако е полето повторливо).
5. Стандардната вредност на индикаторот (или на двата индикатори) можете по желба да ја смените, така што од паѓачкиот список избирате нова вредност.
6. Податоците ги зачувувате со клик врз копчето Зачувај.
7. Ако сакате да ги избришете локалните поставувања кои сте ги внеле самите и да ги вратите стандардните каратеристики на полето, кликнувате на копчето Стандардно.
8. Прозорецот го затворате со клик врз копчето Затвори.

На потполињата можете да им ги промените следните карактеристики:

• степен на задолжителност во записот
• задолжително присуство во полето
• најголема должина на внес
• број на повторувања во маската за внес
• задолжителен внес според шифрарник
• изборен внес според шифрарник
• помош при внес со помош на шифрарник

1. Кликнувате врз ознаката на потполето и во прозорецот Потполе кликнувате на копчето Карактеристики на потполето.
   Се отвора прозорецот Карактеристики на потполето.
2. Во “Маска” ја избирате маската за внес.
3. Во “Поле” го избирате полето на кое му припаѓа потполето.
4. Во “Потполе” го избирате потполето на кое ќе му ги одредувате карактеристиките.
5. Во “Степен на задолжителност во записот” вредноста на степенот на задолжителност може да биде 0, 1 или 7:
   - степенn 0 – потполето не е во маската, но може да се додаде во маската;
   - степен 1 – потполето е во маската и е задолжително (ако е потполето задолжително на ниво на систем, степенот не може да се смени);
   - степен 7 – потполето е во маската и не е задолжително.
   Најчесто го менувате степенот на задолжителност во записот за потполиња кои сакате да ги вклучите или да ги исклучите од маската за внес (на пр. за одредено потполе го менувате степенот на задолжителност од 0 на 7 и така го вклучувате во маската за внес, а за друго потполе степенот на задолжителност 7 го менувате на 0 и така го отстранувате потполето од маската за внес).
6. Во „Задолжително во полето“ одредувате дали избраното потполе во „Потполе“ е задолжително во избраното поле во „Поле“.
7. Во „Должина“ ја одредувате максималната должина на внес во избраното потполе, ако не е ограничена на ниво на систем. Ако е внесена должина 0, тоа значи дека должината не е ограничена и дека можете да ја смените.
8. Во „Број на потполиња“ одредувате колку пати тоа потполе треба да се појави во маската (ако е потполето повторливо).
9. Во „Шифрарник“ избирате однапред дефиниран шифрарник кој треба да важи за избраното потполе. Достапни се сите локални шифрарници, како и некои глобални (на пр. глобален шифрарник „Општа ознака на граѓата“ кој служи за побрз внес во потполето 200b).
10. Ако го означите полето за потврдување кај „Задолжителен внес“, внесот во потполето е можен само од шифрарник, а инаку во потполето би можеле да внесете и произволни податоци.
11. Ако го означите полето за потврдување за „Помош при внес“, внесот во потполето ќе се одвива така што ќе напишете или ќе изберете код од шифрарник, а во потполето наместо кодот ќе се впише значењето на кодот.
12. Податоците ги зачувувате со клик врз копчето Зачувај.
13. Ако локалните поставувања кои самите сте ги внеле сакате да ги избришете или да ги вратите стандардните карактеристики на потполето, кликнувате на копчето Стандардно.
14. Прозорецот го затворате со клик врз копчето Затвори.

2.3.17.7 Менување на вредностите на индикаторите

Некои полиња содржат индикатори кои дополнително ја објаснуваат содржината на полињата, односот на тоа поле спрема другите полиња во записот или го одредуваат начинот на обработка на податоците во исписите.

Во полето можат да бидат дефинирани најмногу два индикатори на кои можете да им ја одредите, односно да им ја смените вредноста, така што кликнувате на ознаката на индикаторот и во прозорецот ја избирате соодветната вредност.

2.3.18 Помести поле/потполе

За поместување на поле или потполе нагоре кликнувате на копчето , а за поместување надолу копчето .

2.3.19 Додај/избриши поле/потполе

За додавање полиња или потполиња кликнувате на копчето , а за бришење на полиња или потполиња копчето . При додавање поле, полето (со празни потполиња) на кое стоите се дуплира, а при додавање на потполе се додава празно потполе со истата ознака која ја носи потполето на кое стоите.

2.3.20 Прирачници во електронски облик

Во текот на работењето во апликацијата COBISS Cat можете да користите разни прирачници во електронски облик (копче ).

При уредување на записите можете да ги користите описите на полињата и потполињата од прирачникот COMARC/B и COMARC/A, како и други релевантни прирачници во зависност од системот COBISS (во системот COBISS.SI прирачниците ZNAČKA и PREKAT, а во сите системи COBISS прирачникот за ISSN на Меѓународниот ISSN центар (ISSN Manual) и упатството за работење во апликацијата COBISS Cat).

2.3.21 Кориснички поставувања

Она што каталогизаторот може да го приспособи на своите потреби спаѓа во кориснички поставувања. Тоа е:

• изгледот на интерфејсот за каталогизација (можете да ја смените позицијата на уредувачот)

• движење со тастерот <Tab> по копчињата , , ,

• испис на предупредување при откажување на уредување запис

• приказ на одредени полиња за внес во проширен облик и испис на содржината во повеќе редови

• приказ на полињата за фонд (полињата 996/997, 998 се гледаат само за зачувани записи во прикажувачот и на ново ливче на веб-прелистувачот)

• освежување на приказот на записот по зачувување (измените што сте ги додале во записот не се повеќе означени со жолта боја, системското поле е веднаш ажурирано)

• проширување на колоните во пребарувачот (ширината може да биде ограничена или произволна)

• испис на евентуалните грешки при вчитување на записот во уредувачот

Кликнувате на копчето кое се наоѓа покрај копчето за одјавување од интерфејсот и во прозорецот Кориснички поставувања го означувате, односно го празните полето за потврдување, за поставувањата чија вредност сакате да ја смените. За да се примени измената, мора да кликнете на копчето Зачувај и да ја освежите, односно повторно да ја вчитате страницата (тастер <F5>).

2.3.22 Врска со COBISS Lib

Со клик врз копчето без дополнително пријавување преминувате во апликацијата COBISS Lib во која можете да продолжите со додавање на полиња 996/997 и други постапки.

2.4 Прикажувач на записи

Прикажувач на записи е десниот дел на интерфејсот за каталогизација во кој се прикажува записот во уредувачот или произволен запис од работниот простор. Во прикажувачот не се гледаат полињата за фондот.

Долниот дел на прикажувачот е наменет за испис на програмските предупредувања.

Кога во прикажувачот се наоѓа запис кој во моментот го уредувате (иконата е моливче на почетокот на системското поле), со жолта боја се означени сите податоци што сте ги додале или сте ги измениле. На податоците за автор му се додаваат и варијантните облици на името од нормативната база на податоци (ги воведува знакот „<“). Кога записот ќе го проверите, односно зачувате, овие варијантни облици на името се испишуваат во блокот 90X.

Ако во корисничките поставувања (копче ) сте го означиле полето за потврдување на Освежување на приказот по зачувување на записот, по зачувување записот во прикажувачот веднаш ќе се освежи, а измените кои сте ги додале во записот веќе не се означени со жолта боја.

Со црна боја се испишани броевите на полињата и содржината во потполињата, со сина боја се испишани нумеричките вредности на индикаторите, а со портокалова боја ознаките на потполињата. Активните веб-линкови се испишани со сина боја.

Во прикажувачот можете да погледнете кој било запис од работниот простор или запис кој е во уредувачот. Записот го заменувате со клик на соодветно место на работниот простор:

• одделни записи прикажувате со клик лево од копчето
• основниот запис го прикажувате со клик лево од копчето – во прикажувачот се вчитува записот пред дополнување
• записот што го уредувате повторно го повикувате со клик врз копчето – во прикажувачот се вчитува записот со дополнувањата

Од записот во прикажувачот можете да копирате текст од потполе. Притоа ги користите општите команди за копирање. Одреден текст можете да побарате со комбинација на тастерите <Ctrl> + <F>.

При проверување на правилноста на записот или при зачувување на записот кој се наоѓа во уредувачот се вршат програмски контроли. На грешките, односно недостатоците, програмата ве предупредува со црвена боја на долниот раб на интерфејсот за каталогизација и ги испишува во долниот дел од прикажувачот. Прво се испишува ознаката на полето и потполето, а потоа следи описот на грешката, односно недостатокот. Со клик врз ознаката на полето и потполето кое стои пред предупредувањето се придвижувате до полето кое бара исправка или дополнување.

Ако во корисничките поставувања (копче ) сте го означиле полето за потврдување кај Испис на грешки при вчитување на записот во уредувачот, се испишуваат евентуалните грешки веднаш по вчитување на записот во уредувачот.

При испис на предупредувањата се користат различни бои:

• црвена за евидентни грешки
  Предупредувањата од тип „F“ – Fatal пред да го зачувате записот, задолжително треба да ги поправите: записот останува во уредувачот.
• сина за неусогласеност
  Предупредувањата од тип „W“ – Warning не бараат исправка пред да го зачувате записот; записот треба повторно да го вчитате во уредувачот за да ги отстраните неусогласеностите.
• црна за евентуални недостатоци
  Предупредувањата од тип „I“ – Info не бараат исправка пред да го зачувате записот; записот треба повторно да го вчитате во уредувачот за да можете да ги отстраните евентуалните недостатоци.

Ако записот не содржи грешки, долниот раб на интерфејсот за каталогизација ќе се обои со зелена боја.

3 Основни постапки при работа со записите

И покрај изменетиот интерфејс за каталогизација, процесот на заемна каталогизација останува ист. Во работењето со записите можете да го користите прирачникот COBISS3/Katalogizacija, pogl. 8.

Основните постапки се:

• пребарување записи по различни бази на податоци

• креирање запис

  • од почеток (копчето Нов запис во пребарувачот или копчето на работниот простор), ако при пребарување утврдите дека запис не постои ниту во локалната база на податоци, ниту во COBIB, и не може да се преземе од ниту една странска база на податоци

  • со приредување на сличен запис (копче на работниот простор), ако при пребарување утврдите дека во локалната база на податоци, COBIB или COBISS.net постои запис сличен со оној што сакате да го креирате

  • со образец за нов запис (копче во уредувачот на записи), ако каталогизирате поголем број библиографски извори на кои повеќето податоци им се исти

• дополнување запис (копче Уреди во пребарувачот или копчето на работниот простор)

  • уредување запис кој постои во локалната база на податоци и во COBIB
  • уредување запис непосредно во COBIB
  • уредување на локални записи кои настанале со конверзија, бидејќи библиотеката пред вклучување во системот COBISS користела друг систем

• преземање запис

  • од базата COBIB и од COBISS.net (копчето Уреди во пребарувачот или копчето на работниот простор), ако при пребарување утврдите дека запис не постои во локалната база, но постои во COBIB или во COBISS.net
  • од странски бази на податоци: Каталог LC, WorldCat, ISSN, LC/NAF (копчето на работниот простор), ако при пребарување утврдите дека запис не постои ниту во локалната база на податоци, ниту во COBIB, но постои во некоја од странските бази на податоци

4 Список на кратенки (наменски тастери) за изведување некои постапки

Кратенките се тастери или комбинација од тастери; со нивно користење постапките, кои вообичаено се изведуваат со глувчето, се забрзуваат.

Кратенките на тастатурата (англ. keyboard shortcuts) можете да ги користите во различни делови на корисничкиот интерфејс на апликацијата COBISS Cat.

Кратенка (наменски тастери)	Постапка
<AltGr> + <Ž>	внес на LaTeX-знак (по потврдување на внесот во потполето)
<AltGr> + <+> + растојание	внес на знак за сортирање (по потврдување на внесот во потполето)
<Ctrl> + <Alt> + <C>	проверување на записот; еквивалент на копчето
<Ctrl> + <Alt> + <D>	додавање на стандардна вредност во потполе; еквивалент на копчето Стандардно
<Ctrl> + <Alt> + <S>	зачувување на записот; еквивалент на копчето
<Ctrl> + <Alt> + <+>	креирање запис; еквивалент на копчето
<Ctrl> + <Alt> + <Insert>	отворање на списокот копирани/избришани полиња и потполиња; еквивалент на копчето
<Ctrl> + клик на редица со резултат	означување на првиот запис од опсегот на резултати на пребарувачот (внимавате да не кликнете на полето за потврдување покрај тековниот број)
<Ctrl> + <Shift> + клик на редица со резултат	означување на последниот запис од опсегот на резултати во пребарувачот
<F1>	отворање на прирачникот COMARC
<F8>	преод помеѓу пребарувачот и уредувачот; еквивалент на копчето

Општокорисни кратенки има уште повеќе, на пр. кратенките на оперативниот систем Windows и кратенките при работење со веб-прелистувачот.

5 Знаци, правопис и други опции

При работење во COBISS Cat, оперативниот систем и веб-прелистувачите ви нудат неколку опции за полесен внес на знаците и за вклучување проверка на правопис.

5.1 Внес на знаци со помош на тастатура

За правилен внес на податоците потребна ви е стандардна тастатура и соодветно нагодување на тастатурата за одделен јазик во системот Windows. Така можете да ги внесувате сите букви од одделен јазик, други знаци од тастатурата и знаци кои настануваат со комбинација на знак и основна буква (на пр. <AltGr> + <¨> + <A> дава Ä).

5.2 Табели со знаци

При внес на знаци од множеството UNICODE можете да користите различни табели со знаци.

Табелата со знаци (Character Map) е вградена во системот Windows и овозможува приказ на знаците кои се достапни за избраното писмо.

Во полето за пребарување од лентата на задачи на системот Windows внесувате Табела со знаци (Character Map) и ја отворате. Знаците се групирани во зависност од писмото. Стандардна вредност е Arial, а со менување на писмото се менува и множеството знаци. Ако ја означите опцијата Повеќе опции за приказ (Advanced view), можете да пребарувате и по називот на знакот, доколку ви е познат (на пр. acute, caron итн.). На списокот го барате соодветниот знак, го избирате, го копирате и го вметнувате во полето за внес во пребарувачот или во полето за внес на одделно потполе.

Можете да ја користите и табелата со знаци (BabelMap) која ја преземате од интернет: https://www.babelstone.co.uk/Software/BabelMap.html. Додадената вредност на оваа табела е во тоа што во полето за внес можете да внесете и текст, а не само одделни букви. Од табелата на знаци во складиштето можете да копирате одделни знаци или цел текст кој сте го внеле во полето за внес во Edit Buffer, и кој потоа го вметнувате во апликацијата COBISS Cat.

При барање буква по одделни јазици можете да ја користите апликацијата Unicodia (https://www.majorgeeks.com/files/details/unicodia.html). Од табелата со знаци во складиште можете да копирате само одделни знаци.

5.3 Додавање јазик и менување на распоредот на тастатурата

Windows нуди многу јазични пакети кои овозможуваат приказ на корисничкиот интерфејс на избраниот јазик.

Можете да го замените распоредот на знаци на тастатурата за друг јазик, а да не мора да го менувате јазикот на корисничкиот интерфејс. Тоа е корисно кога повремено внесувате текст на друг јазик или писмо.

Во полето за пребарување од лентата со задачи на Windows внесувате Поставки (Settings), избирате Време и јазик (Time & language), а потоа Јазик (Language). Во Претпочитани јазици (Preferred languages) кликнувате на Додај јазик (Add a language) и од списокот го избирате јазикот. Кликнувате на Следно (Next) и ја отстранувате ознаката пред Инсталирај јазичен пакет (Install language pack), доколку тој јазик планирате да го користите само за тастатурата. По клик врз копчето Инсталирај (Install), избраниот јазик се додава во лентата на задачи.

5.4 Додавање тастатура на екран

Кога ќе ја прилагодите тастатурата за странски јазик и не го познавате распоредот на знаци, можете да користите тастатура на екран. Windows нуди две тастатури на екран.

Првата, која е поедноставна, ја вклучувате така што во лентата за задачи на Windows со десниот тастер на глувчето кликнувате на празниот простор и од менито избирате Покажи копче на тастатурата на екран (Show touch keyboard button). Копчето на тастатурата се појавува на десната страна на лентата за задачи. Со промена на јазикот (<Windows> + <растојание>) се менува и јазикот на тастатурата.

Ако на тастатурата на екран со левиот тастер на глувчето притиснете и држите одредена буква, покрај основната буква се прикажуваат и буквите со акут, гравис, циркумфлекс итн.

Втората, понапредна тастатура, ја вклучувате така што во полето за пребарување од лентата за задачи на Windows внесувате Поставки (Settings), избирате Полесен пристап (Ease of access) и во левиот дел од прозорецот кликнувате на Тастатура (Keyboard). Во десниот дел на прозорецот вклучувате Користи тастатура на екран (Use the on-screen keyboard). И на оваа тастатура го менувате јазикот со комбинација на тастерите <Windows> + <растојание>. Ако имате намера да ја користите почесто, иконата на тастатурата можете да ја закачите во лентата за задачи.

Во веб-прелистувачот Chrome можете да ја користите и тастатурата на екран која овозможува Google алатки за внес на текст (https://www.google.com/intl/sl/inputtools/chrome/index.html). Прво треба да инсталирате Додаток на Google алатки за внес на текст за Chrome (Google Imput Tools for Multi-languages: The Chrome Extensions). Предноста на овој начин е во тоа што можете да ја комбинирате физичката тастатура и тастатурата на екран, а притоа физичката тастатура добива ист распоред на тастерите како и тастатурата на екранот. Упатствата за инсталација и користење се достапни на интернет, на пр. https://www.youtube.com/watch?v=-rSGDSHvSXI.

Некои странски букви можат да се внесат и со комбинација на тастерите од тастатурата. На сликите е словенечка тастатура со распоред на знаците, а во табелата под сликите се наведени кратенките за знаците што со оваа тастатура можете да ги внесете.

5.5 Проверка на правопис

Правилноста на внесениот текст во полето за внес на одделно потполе се проверува доколку во веб-прелистувачот ја поставите опцијата за проверка на правопис при пишување.

Поставувања во избраниот веб-прелистувач:

• CHROME: Поставувања/Јазици/ во Проверка на правопис вклучувате Проверете дали има правописни грешки кога внесувате текст на веб-страници, односно Settings/Languages/Spell check/Check for spelling errors when you type text on web pages

• EDGE: Поставки/Јазици/ во Помош при пишување вклучувате Овозможи помош за проверка на граматика и правопис, односно Settings/Languages/Writing assistance/Enable grammar and spellcheck assistance

• FIREFOX: Поставувања/Општо/ во Јазик ја потврдувате опцијата Проверувај правопис при пишување, односно Settings/Language/Check your spelling as you type (за да се подвлечат погрешно напишаните зборови, во секое поле за внес на одделни потполиња од прирачното мени треба да се избере опцијата Проверувај правопис, односно Check your spelling)

5.6 Автоматско преведување на текстот

За правилен приказ на податоците во записите во веб-прелистувачот треба да се оневозможи опцијата за автоматско преведување на текстот. Автоматското преведување (на пр. од англиски или француски јазик) влијае на приказот на записите.

Поставувања во избраниот веб-прелистувач:

• CHROME: Поставувања/Јазици/Google преведувач/Автоматски преведи ги овие јазици – не е додаден ниту еден јазик, односно Settings/Languages/Google Translate/Automatically translate these languages – No languages added

• FIREFOX: Поставувања/Јазик и изглед/Преводи/Управувајте со поставувањата за превод на веб-страници и јазици инсталирани за преведување надвор од мрежа, односно Settings/Language and Appearance/Translations/Set your language and site translation preferences and manage languages installed for offline translation

• EDGE: Поставки/Јазици/Нуди превод на страници кои не се на јазикот на кој читам, односно Settings/Languages/Offer to translate pages that aren’t in a language I read

5.7 Работење со датотеки

Работењето со датотеки во апликацијата COBISS Cat зависи од функционалноста на веб-прелистувачот. Така на пр. во постапката за извоз на податоци, каде при пренос се креира датотека, со поставувањата во веб-прелистувачот можете да ја одредите локацијата за чување и називот на датотеката. Стандардна локација за чување на датотеки е најчесто директориумот Downloads на локалниот диск (на пр. C:\Users\[име на корисникот]\Downloads).

Поставувања во избраниот веб-прелистувач:

• CHROME: Поставувања/Преземања/Прашај каде треба да се зачува секоја датотека пред преземање, односно Settings/Downloads/Ask where to save each file before downloading

• FIREFOX: Поставувања/Општо/Преземања/Секогаш прашај каде да се зачуваат датотеките, односно Settings/Downloads/Always ask where to save files

• EDGE: Поставки/Преземања/Прашај што треба да се прави пред секое преземање, односно Settings/Downloads/Ask me what to do with each download

Кога ќе започне преземањето на датотеката, во горниот десен агол покрај насловната редица на веб-прелистувачот се прикажува икона за пренос (). Кога преносот ќе заврши, кликнувате на иконата и ја избирате соодветната датотека.

6 Индекси за пребарување

Во поглавјето се наоѓа табеларен приказ на индексите за пребарување во библиографските бази на податоци, нормативните бази на податоци, базите на податоци CORES и ISSN. Индексите за пребарување се поделени на основен индекс и дополнителни индекси. Пребарувањето можете да го ограничите, при што користите одредени суфикси (на пр. за вид на библиографски извор, писмо итн.).

6.1 Библиографски бази на податоци

6.1.1 Основен индекс

Во основниот индекс се индексираат повеќето полиња и потполиња. Кај кодираните потполиња обично се индексираат и разрешувањата од шифрарникот.

По целосниот основен индекс можете да пребарувате без наведување на суфиксот за пребарување. За потполињата кои најдобро ја прикажуваат содржината на индексираниот документ и заради тоа вообичаено најмногу се користат за пребарување се креирани суфикси за пребарување. Со нивна помош можете да го ограничите пребарувањето само на одредени потполиња.

6.1.1.1 Библиографски податоци

¹ Ако воведната фраза во потполето 996h, односно 997h е иста како и „ISBN“, содржината на потполето не се индексира со /TI и TI=, туку ISBN кој доаѓа по оваа низа знаци се индексира со BN=.

6.1.1.2 Податоци за содржината (предметни определници, класификација)

Записите со предметните определници SGC можат да се најдат дури и ако при пребарување се користат неизбрани изрази од полињата 4XX и 7XX во нормативните записи SGC, кои инаку не постојат во библиографските записи.

² Со суфиксот /GC се ограничувате само на оние полиња 60X кои во потполето 2 содржат код „SGC“.

6.1.2 Дополнителни индекси

Дополнителните индекси претставуваат поими за пребарување од оние полиња од записот кои нудат дополнителни информации за библиографскиот извор. При пребарување по дополнителните индекси треба да го наведете префиксот составен од две букви кој го означува полето и знакот за равенство. Во дополнителните индекси полињата можат да бидат индексирани со зборови, фразно или и со зборови и фразно.

6.1.2.1 Податоци за записот

³ При креирање нов запис се индексира датумот на креирање на записот, а при преземање на записот од COBIB или од мрежата COBISS.net во локалната база на податоци, се индексира датумот на преземање на записот. Датумот се индексира во облик ггггммдд.
⁴ Датумот се индексира во обликот гггггммдд.

6.1.2.2 Библиографски податоци

⁵ Потполињата a, b, c, d и f на одделно поле се индексираат како една фраза во обликот „a, b d, c, f“. Затоа се препорачува при пребарување со AU= или HE= изразот да го скратите со знакот „*“.
⁶ Потполињата во полето 620 се индексираат како фраза, така што на потполето d му се додаваат потполињата a, b и c. Интерпункцијата помеѓу потполињата е знакот”/“.
⁷ Ако кодот во потполето 100b е „b“ или „j“, се индексира само годината во 100c. Ако кодот во 100b е „f“, „g“ или „l“, се индексираат и сите години во периодот кој ја одредува годината во 100c и годината во 100d. Ако е 100d =”9999", се индексира само годината во 100c.
⁸ Со префиксот P2= се индексира потполето 100d, ако во потполето 100b е внесен кодот „b“.
⁹ Потполињата 531ab се индексираат како една фраза во обликот „a b“. Во врска со индексирањето, за потполињата 996/997h в. заб. 1.
¹⁰ Потполињата 200ai во записите за сериски публикации се индексираат како една фраза во облик „a. i“. Затоа се препорачува при пребарување со префиксот SO= изразот за пребарување да го скратите со знакот „*“.

6.1.2.3 Идентификациски податоци

¹¹ Потполињата 830a и 992b се индексираат со зборови, а потполето 992x и сите потполиња во полето 993 се индексираат фразно.
¹² Содржината се индексира без цртички. Ако во потполето 010a се наоѓа 10-цифрен број (10 цифри без цртичка), програмски се пресметува соодветниот 13-цифрен број и се додава во индексот. Ако првите пет знаци во потполето 996h, односно 997h, се исти како и „ISBN „, ISBN бројот кој следи по тие знаци се индексира со префиксот BN=, а во спротивно потполето 996h, односно 997h, се индексира со префиксот /TI и TI=.
¹³ Со префиксот HI= пребарувате записи под највисоко ниво (подредени записи), при што зад HI= мора да го внесете идентификацискиот број на записот на највисоко ниво (надредениот запис).
¹⁴ Содржината на потполињата 020a и 020b, кои се одделени со празно место, се индексира како една фраза. Потполето b е дополнително индексирано и самостојно.
¹⁵ Потполињата 001e, 013az, 016az, 017az, 022a и 856g се индексираат фразно, потполето 012a со зборови, а 071a и со зборови и фразно. Содржината на потполињата 013a и 013z се индексира и со цртичките и без нив. Ако во потполето 013a или 013z има 10-цифрен број (10 цифри без цртички), програмски се пресметува соодветен 13-цифрен број и се додава во индексот.

6.1.2.4 Податоци за содржината (предметни определници, класификација)

Записите со предметни определници SGC можат да се пронајдат дури и ако при пребарување се користат неизбрани изрази од полињата 4XX и 7XX во нормативните записи SGC кои, инаку, не постојат во библиографските записи.

¹⁶ Со префиксот DE= не пребарувате во самостоен дополнителен индекс, туку во индексите PN=, CS=, FN=, TS=, TN=, GN=, CH=, FS=, DX=, DY=, DW=, DZ=. Функцијата преглед на поими е оневозможена.
¹⁷ Содржината на потполето 675a се индексира како една фраза, а и како потфрази. Интерпункциските знаци кои ги разделуваат потфразите се празно место, дветочки, плус и знакот за наводници. Истото важи и за потполето 675u.
¹⁸ Со префиксот GC= се индексираат само оние полиња 60X кои во потполето 2 содржат код „SGC“. Потполињата на одделно поле се индексираат како една фраза и во редоследот во кој се појавуваат во базата. Затоа се препорачува при пребарување да го скратите изразот за пребарување со знакот „*“.
¹⁹ Првиот збор од потполето 6862 и содржината на потполето 686a се индексираат како една фраза, а додадено е само едно празно место. Ако потполето 6862 не е внесено, се индексира само содржината на потполето 686a пред која е додадено „—“ и празно место.
²⁰ Во врска со индексирањето на полињата 600 и 960 в. заб. 5.

6.1.2.5 Кодирани податоци

²¹ Префиксите за пребарување AU=, AC=, FC= и AS=, наместо со операторот AND можете да ги поврзувате и со операторот (W). Притоа, префиксите морате да ги пишувате по однапред наведен редослед. Ако го изоставите префиксот AC= или FC=, го користите операторот (2W). Резултат од таквото пребарување се само записите во кои бараните податоци се наоѓаат во исто поле 7XX.
      Примери на барање за пребарувње:

      AU=Kos, Vinko* (W) AC=730
      Пребаруваме записи во кои авторот Винко Кос е наведен како преведувач.

      AU=Rozman, Ivan* (W) AC=991 (W) FC=3-2*
      Пребаруваме записи во кои Иван Розман е наведен како ментор на еден од факултетите на Универзитетот во Марибор.

      AU=Rozman, Ivan* (2W) FC=3-2*
      Пребаруваме записи во кои Иван Розман е наведен како автор на еден од факултетите на Универзитетот во Марибор.

      AC=991 (2W) AS=08067
      Пребаруваме записи во кои истражувачот со шифра 08067 е наведен како ментор.

Операторот AND кај такво пребарување честопати не е доволно прецизен.
      Пример на барање за пребарување:

      AU=Gradišnik, Branko* AND AC=730
      Ќе најдеме книги чиј автор е Бранко Градишник и книги од други автори кои ги превел Градишник.

²² Со барањето за пребарување EA=1 го ограничувате пребарувањето на записите за извори кои имаат само е-пристап (постои потполе 0172 со вредност „doi“ или постои потполе 856u со вредност на вториот индикатор 0 – Електронски извор или 1 – Електронска верзија).
²³ FR= вклучува код за вид на записот (001b) и кодови кои го одредуваат одделниот вид некнижна граѓа:
      – - Потполето 115g (граѓа за видеопроекции, филм – физички облик): пред содржината на потполето се додадени кодовите „g“ (код за видеопроекции, филмска и видео-граѓа во 001b) и „a“ (код за филм во 115a) или „b“ (код за видеопроекции во 115a).
      Примери на барање за пребарување:

      FR=gac
      Пребарување на филмови во касета.

      FR=ga*
      Пребарување филмови.

      – Потполето 115k (видеозапис – физички облик): пред содржината на потполето се додадени кодовите “g” (код за видеопроекции, филмска и видео-граѓа во 001b) и “c” (код за видеозапис во 115a).
      Примери на барање за пребарување:

      FR=gcc
      Пребарување на видеозаписи на видеокасета.

      FR=gc*
      Пребарување на видеозаписи.

      – Потполето 116a (сликовна граѓа – посебна ознака на граѓата): пред содржината на потполето е додаден кодот “k” (код за сликовна граѓа во 001b).
      Пример на барање за пребарување:

      FR=ke
      Пребарување на фотонегативи (код „e“).

      – Потполето 116g (сликовна граѓа – ознака за намена): пред содржината на потполето е додаден кодот „k“ (код за сликовна граѓа во 001b).
      Пример на барање за пребарување:

      FR=kae
      Пребарување на разгледници (код „ae“).

      – Потполето 117a (тродимензионални производи и предмети – посебна ознака на граѓата): пред содржината на потполето е додаден кодот „r“ (код за тродимензионални артефакти и реалии во 001b).
      Пример на барање за пребарување:

      FR=raq
      Пребарување на играчки (код „aq“).

      – Потполето 124b (картографска граѓа – облик на картографската единица): пред содржината на потполето е додаден кодот „e“ (код за печатена картографска граѓа во 001b).
      Пример на барање за пребарување:

      FR=ed
      Пребарување на географски карти (код „d“).

      – Потполето 126a (аудиозаписи – облик): пред содржината на потполето е додаден кодот „i“ (код за немузички аудиозаписи во 001b) или „j“ (код за музички аудиозаписи во 001b).
      Пример на барање за пребарување:

      FR=ja
      Пребарување на музички изведби на грамофонски плочи (код „a“).

      – Потполето 128a (облик на музичкото дело): пред содржината на потполето е додаден код од потполето 001b, и тоа „c“ (музички ноти, печатени), „d“ (музички ноти, ракопис) или „j“ (звучни записи, музички).
      Примери на барање за пребарување:

      FR=cmr
      Пребарување на нотен запис за марш.

      FR=jmr
      Пребарување на звучен запис за марш.

      – Потполето 135a (електронски извори – тип): пред содржината на потполето се додадени кодот „l“ (електронски извори) од потполето 001b и буквата „t“ (тип).
      Пример на барање за пребарување:

      FR=ltd
      Пребарување на текстуални електронски извори.

      – Потполе 135b (електронски извори – физички облик): пред содржината на потполето додаден е кодот „l“ (електронски извори) од потполето 001b.
      Пример на барање за пребарување:

      FR=li
      Пребарување на онлајн електронски извори.
²⁴ Со RS= се индексира потполето 001a, ако е внесен кодот „i“, „p“, „r“ или „d“.
      Пример на барање за пребарување:

      RS=p
      Пребарување на CIP-запис.

И потполето 998e (индикатор за набавка) се индексира со RS=. Префиксите SI=, RS= и AM= можете да ги поврзете со операторот (W). Притоа, префиксите треба да бидат во наведениот редослед. Ако го изоставите префиксот RS=, го употребувате операторот (2W). Резултат на таквото пребарување ќе бидат само оние записи во кои бараните податоци се наоѓаат во исто поле 998. Тоа е посебно значајно за установите кои известуваат за други установи.
      Примери на барање за пребарување:

      RS=o
      Пребарување на тековно нарачани сериски публикации. При пребарување сиглата не е значајна во локалните бази на податоци за оние установи кои не известуваат за други установи.

      SI=50003 (W) RS=o (W) AM=a
      Пребарување на тековно нарачани сериски публикации чиј начин на набавка е купување во Централната медицинска библиотека (CMK) со сигла 50003. Командата е логична само во локалната база на податоци CMK.

      SI=50202 (W) RS=93
      Пребарување на дезидерати за 1993 година во установа со сигла 50202. Командата е логична само во локалната база на податоци на установата која известува за таа установа.

      SI=50001 (2W) AM=a
      Пребарување на сериски публикации чиј начин на набавка е купување во НУК (сигла 50001).
²⁵ Со RT= се индексира потполето 001b.
      Пример на барање за пребарување:

      RT=c
      Пребарување на печатени музикалии.

Со суфиксот /BMA можете да го ограничите пребарувањето на записи во кои во потполето 001b е внесен кодот „a“ и потполето 130a не е пополнето.

Постои и негација на претходното /NBM која пребарувањето го ограничува само на некнижна граѓа.
      Пример на барање за пребарување:

      AU=Cankar, Ivan/BMA*

6.1.3 Ограничување

Табелата прикажува список на суфикси со кои можете дополнително да го ограничите пребарувањето.

6.2 Нормативна база на податоци CONOR

6.2.1 Основен индекс

По целосниот основен индекс можете да пребарувате без наведување на суфикси за пребарување.

Табелата прикажува список на суфикси за ограничување на пребарувањето по одредени полиња од основниот индекс.

6.2.2 Дополнителни индекси

Во табелите се наоѓа список на префикси кои овозможуваат пребарување по дополнителни индекси.

6.2.2.1 Податоци за записот

6.2.2.2 Нормативни податоци

¹ Потполињата на одделно поле се индексираат како една фраза. Затоа се препорачува, при пребарување со префиксите CB=, CH=, PH=, PN= или VN= изразот за пребарување да го кратите со знакот „*“. Во индексите CB=, CH=, PH= и PN= пристапните точки се индексирани со сите внесени дијакритички знаци.

6.2.2.3 Кодирани податоци

6.2.3 Ограничување

Табелата прикажува список на суфикси со кои можете дополнително да го ограничите пребарувањето.

6.3 Нормативна база на податоци SGC

6.3.1 Основен индекс

По целосниот основен индекс можете да пребарувате без наведување суфикси за пребарување.

Табелата прикажува список на суфикси за ограничување на пребарувањето по одредени полиња од основниот индекс.

¹ Со суфиксите /AT, /CB, /ET, /FN, /FS, /GN, /PN, /SU, /TN, /UT се ограничувате само на полињата 4XX кои не содржат потполе 2.

² Со суфиксот /SF се ограничувате само на полињата 4XX кои содржат потполе 2.

6.3.2 Дополнителни индекси

Во табелите се наоѓа список на префикси кои овозможуваат пребарување по дополнителни индекси.

6.3.2.1 Податоци за записот

6.3.2.2 Нормативни податоци

³ Со префиксите AT=, CB=, ET=, FN=, FS=, GN=, PN=, SU=, TN=, UT= се индексираат само полињата 4XX кои не содржат потполе 2. Потполињата на одделно поле се индексираат како една фраза и во редослед во кој се појавуваат во базата. Затоа се препорачува при пребарување изразот за пребарување да го скратите со знакот „*“. Пристапните точки се индексирани со сите внесени дијакритички знаци, а без дијакритички знаци пребарувањето не дава резултати.

⁴ Потполињата на одделно поле се индексираат како една фраза и во истиот редослед во кој се појавуваат во базата.

⁵ Со префиксот SF= се индексираат само полињата 4XX кои содржат потполе 2. Потполињата на одделно поле се индексираат како една фраза и во редоследот во кој се појавуваат во базата. Исклучок е потполето 3 кое е индексирано како самостојна фраза.

6.3.2.3 Идентификациски податоци

⁶ Со префиксот FA= се индексираат потполињата 3 на оние полиња 5XX кои во потполето 5 содржат код „g“.

6.3.2.4 Кодирани податоци

6.3.3 Ограничување

Табелата прикажува список на суфикси со кои можете дополнително да го ограничите пребарувањето.

6.4 CORES

6.4.1 Основен индекс

По целосниот основен индекс можете да пребарувате без наведување суфикси за пребарување.

Табелата прикажува список на суфикси за ограничување на пребарувањето по одредени полиња од основниот индекс.

6.4.2 Дополнителни индекси

Во табелата се наоѓа список на префикси кои овозможуваат пребарување по дополнителните индекси.

6.5 ISSN

6.5.1 Дополнителни индекси

Во табелата се наоѓа список на префикси кои овозможуваат пребарување по дополнителни индекси.

7 Програмско проверување на записите

При зачувување на записите во библиографските бази на податоци и во двете нормативни бази на податоци се извршуваат програмски контроли врз основа на кои се прикажуваат програмски пораки.

Програмските пораки предупредуваат на:

• непочитување на дефинираните основни карактеристики на полињата и потполињата
• неправилна комбинација на повеќе податоци во записот
• други грешки

Некои контроли кои во библиографските записи предупредуваат за грешки во полињата со нормативна контрола (70X) бараат да се уредат податоците во нормативните записи или да се направи врска со соодветниот нормативен запис.

7.1 Библиографски бази на податоци

Легенда

• Статус на контролата:
  – F (Fatal): во записот има грешка и додека не се поправи записот не можете да го зачувате
  – W (Warning): во записот има грешка, но, и покрај тоа, записот можете да го зачувате
  – I (Info): во записот има можна грешка, записот можете да го зачувате
• Предупредување: пораки за корисникот (по азбучен/абецеден редослед)
• Опис: услови за проверување

Во аглести загради некаде се напишани ознаките на полето/потполето/индикаторот/ID-бројот кои при проверување се заменуваат со вредноста од записот. Три прашалници (???) во предупредувањето се заменуваат со соодветниот бој на полето/потполето/ID-бројот, а четири прашалници (????) со соодветниот број на полето и ознаката на потполето.

7.2 Нормативни бази на податоци

Легенда

• Статус на контролата:
  – F (Fatal): во записот има грешка и додека не се поправи не можете да го зачувате записот
  – W (Warning): во записот има грешка, но, и покрај тоа, записот можете да го зачувате
  – I (Info): во записот има можна грешка, записот можете да го зачувате
• База за која важи контролата:
  – C: CONOR
  – S: SGC
• Предупредување: пораки за корисникот (по азбучен/абецеден редослед)
• Опис: услови за проверување

Во аглести загради некаде се запишани ознаките на полето/потполето/индикаторот/ID-бројот/пристапната точка кои при проверка се заменуваат со вредноста од записот. Трите прашалници (???) во предупредувањето се заменуваат со соодветен број на полето/ID-број, а четирите прашалници (????) со соодветниот број на полето и ознаката на потполето.

7.3 CORES

Легенда

• Статус на контролата:
  – F (Fatal): во записот има грешка и додека не се поправи не може да го зачувате записот
  – W (Warning): во записот има грешка, но, и покрај тоа, записот можете да го зачувате
  – I (Info): во записот постои можна грешка, записот можете да го зачувате
• Предупредување: пораки за корисникот (по азбучен/абецеден редослед)
• Опис: услови за проверување

Во аглести загради некаде се запишани ознаките на полето/потполето/индикаторот кои при проверка се заменуваат со вредноста од записот.

8 METADAT

За некои видови граѓа се достапни податоци кои се употребливи при подготовка на библиографските записи. Може да станува збор за податоци за издавачот, а може да станува збор и за податоци од некои други извори, на пример од академски репозиториуми.

Таквите податоци се собираат во базата на податоци METADAT, а од таму библиотеките можат да ги преземаат во COBIB. За внес на податоците во METADAT библиотеките, кои би сакале да ги користат тие податоци во каталогизацијата, се договараат со понудувачот на тие податоци и со ИЗУМ.

Понудувачите мора да го уредат преносот на своите податоци во METADAT, а ИЗУМ ќе се погрижи за конверзија во соодветниот формат. Шемите на податоците од различни извори меѓусебно се разликуваат, па затоа за секој понудувач треба да се подготви посебна конверзија.

Податоците на одделен понудувач се видливи само за библиотеките кои ја каталогизираат граѓата од понудувачот.

За пристап до базата на податоци METADAT потребна ви е привилегијата CAT_METADAT.

8.1 Пребарувач

На списокот со бази на податоци за пребарување METADAT можат да ја видат само библиотеките кои се договориле за користење на METADAT, и само каталогизаторите со привилегија CAT_METADAT.

Пребарувањето на записите METADAT малку се разликува од пребарувањето на записите по другите бази на податоци, а прилагоден е и пребарувачот (изоставени се повеќето копчиња, изборниот начин на пребарување, опциите за сортирање, прашањата итн.). Кога од паѓачкиот список ја избирате базата METADAT, веднаш се прикажува список на записи од таа база. Ако сакате да го ограничите прикажаниот список на записи, на пр. по збор од насловот, годината итн, во полето за внес на командното пребарување можете да внесете произволна низа знаци од записот. Притоа не смеете да ги користите знаците за скратување.

На списокот со резултати од пребарувањето се гледаат податоци за записот во базата на податоци METADAT:

• во „ID“ се испишува редниот број на записот во базата на податоци METADAT;
• во „COBISS.XX-ID“ се испишува бројот COBISS.XX-ID ако е веќе доделен на записот;
• во „Понудувач“ се испишува изворот на записот и датумот кога записот бил запишан во базата METADAT;
• во „Статус во COBISS“ се испишува статусот за преносот во COBISS. Кога записот ќе се запише во METADAT, добива статус ново, а записите кои се во постапка на пренос во COBISS со програмската опрема COBISS3/Каталогизација добиваат статус во обработка или во уредување;
• во „Датум на статусот во COBISS“ е наведен датумот на последната промена на статусот;
• во „Податоци за контакт“ се испишува е-адресата на лицето за контакт, доколку постои;
• во „Записот го презела библиотеката“ е внесен акронимот на библиотеката која го презела записот, односно која го уредува записот;
• во “Наслов” се испишуваат податоците од потполињата 200aceh.

Откако ќе го изберете записот од списокот со резултати од пребарувањето, записот можете да го ставите на работниот простор (копче Додај), да го додадете во уредувачот (копче Уреди) или да го прегледате (копче Прикажи).

8.2 Работен простор

Записите METADAT кои се наоѓаат на работниот простор се означени со акронимот METADAT и со бројот METADAT-ID.

Ако на работниот простор означите запис METADAT, записот можете да го прикажете во формат ISBD или COMARC (копче и Прикажи), да го споредувате со други записи (копче и Спореди) или од него да копирате полиња кои ви се потребни во друг запис (копче и Избор на полиња за пренос). Записите METADAT можете и да ги избришете (копче ).

Со клик на копчето го преземате записот од базата на податоци METADAT, при што на работниот простор акронимот METADAT се сменува во акронимот на локалната база, а бројот METADAT-ID се заменува со идентификацискиот број на новиот запис <-n>.

8.3 Уредувач на записи

Копчињата што се наоѓаат над уредувачот на записи функционираат за записите METADAT исто како и за записите од другите бази на податоци, со исклучок на копчето за менување маска. Записите од базата METADAT стандардно се вчитуваат во уредувачот во маската N – некнижна граѓа, а исклучок се записите за текстувална граѓа (001b = “a” или 001b = “b”) кои се вчитуваат во маската M. Ако кликнете на копчето , можете да ја смените маската во која било друга маска за внес, а не само во маската M.

Кога записот ќе го дополните и ќе го зачувате, се запишува во локалната база на податоци и во COBIB, а во METADAT повеќе не се гледа.

8.4 Прикажувач

Во прикажувачот можете да го погледнете записот METADAT од работниот простор или од записот кој е преземен од базата METADAT и се наоѓа во уредувачот. Во преземените записи бројот METADAT-ID е запишан во потполето 000w во системското поле.

9 Совети за работење во COBISS Cat

Функционалност	Совети
Поставување на големината на приказот во интерфејсот	Големината на приказот ја уредувате со опцијата Зголеми, односно Zoom во веб-прелистувачот.
Криење на работниот простор	Работниот простор можете да го скриете, односно повторно да го прикажете со клик врз копчето .
Врска со COBISS Lib	Со клик врз копчето се изведува автоматско пријавување во апликацијата COBISS Lib во која можете да продолжите со постапките за фондот, исписи итн. Записот кој сте го зачуваме во локалната база можете да го најдете во прозорецот Историја (копче ).
Користење на проверка на правопис	За да можете во полето за внес да ја проверите правилноста на внесениот текст, во веб-прелистувачот мора да го овозможите користењето на проверка на правопис.
Извоз на записи	При извоз на записи во различни формати се креираат датотеки. Ако при пренос на датотеките сакате да изберете локација и да го одредите називот на датотеката, тоа мора да го овозможите во веб-прелистувачот.
Отворање на записот во нов прозорец на веб-прелистувачот	Ако записот кој е на ново ливче од веб-прелистувачот го повлечете од прозорецот на веб-прелистувачот, се отвора во нов прозорец.
Поместување на полиња/потполиња	Со глувчето се поставувате на полето/потполето кое сакате да го поместите и со левиот тастер на глувчето го повлекувате на нова локација во записот (“drag & drop”).
Внес на знаци од множеството UNICODE	При внес на знаци UNICODE можете да користите различни табели со знаци (на пр. Character Map, BabelMap, Unicodia) и тастатури на екранот.
Пристап до историјата на складиштето	Со тастерите <Windows> + <V> ја отворате историјата на складиштето (“clipboard history”) кадешто можете да изберете еден од последните 25 исечени или копирани текстови/елементи и да ги вметнете во произволни полиња за внес во апликацијата COBISS Cat.